Co możemy zrobić, by poprawić jakość powietrza?

Smog przyczynia się do powstawania wielu chorób, za jego przyczyną rocznie umiera przedwcześnie kilkadziesiąt tysięcy osób. Co możemy zrobić, by ograniczyć jego emisję?

Szymon Bujalski

Publicysta, autor książki „Recepta na lepszy klimat”, założyciel profilu @dziennikarz_dla_klimatu

Czym jest smog i dlaczego jest dla nas tak niebezpieczny?

Smog to ten dziwny zapach w powietrzu, który odczuwamy w mroźniejsze dni. Mgiełka, którą uznajemy za naturalną, choć taka nie jest. Lub pisząc inaczej: powietrze pełne zanieczyszczeń, które zagraża naszemu zdrowiu i życiu. Przez wiele lat nie przejmowaliśmy się problemem smogu i nawet nie za bardzo zdawaliśmy sobie sprawę z jego istnienia. Zresztą wciąż nie brakuje osób, które twierdzą, że przecież 50 lat temu kominów było o wiele więcej i nikt jakoś nie umierał. Cóż, umierał.

Jak pokazują badania, smog w samej tylko Polsce odpowiada za przedwczesną śmierć około 50 tys. ludzi rocznie – czyli ponad 10 proc. wszystkich zgonów w kraju. Niektóre opracowania, uwzględniające wyższe normy jakości powietrza mówią nawet o blisko 100 tys. Główną przyczyną smogu w Polsce jest ogrzewanie gospodarstw domowych przestarzałymi instalacjami. A dokładniej wrzucanie do nich źródeł ciepła, których spalanie emituje duże ilości szkodliwych substancji. Chodzi przede wszystkim o węgiel, którego mieszkańcy Polski spalają w całej Unii Europejskiej zdecydowanie najwięcej (ekogroszek wcale nie jest ekologiczną alternatywą). Ale problematyczne jest też drewno czy pellet.

Wyróżnić można też smog samochodowy, za który w największym stopniu odpowiadają stare auta z silnikiem Diesla. Tego typu zanieczyszczenia są jednak problemem przede wszystkim w dużych miastach z setkami tysięcy samochodów na ulicach, podczas gdy smog z kominów może być problemem i w miastach, i na wsi.

Jakie działania na poziomie gospodarstw domowych, indywidualnych jednostek możemy podjąć, by ograniczać smog?

Na poziomie indywidualnym warto pomyśleć przede wszystkim o wymianie starych pieców, których w polskich domach i mieszkaniach wciąż jest kilka milionów. Najlepiej jeśli troska o jakość powietrza nie przesłoni też troski o ochronę klimatu i inwestycja uwzględni wymianę źródła ogrzewania na takie, które emituje najmniej gazów cieplarnianych. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest ogrzewanie się nie gazem ziemnym, a prądem pozyskiwanym z czystych źródeł energii. Rozwiązaniem są więc pompy ciepła i odejście od paliw kopalnych w energetyce.

Jeśli chodzi o smog samochodowy, warto rozważyć zamianę auta na komunikację miejską bądź rower – o ile oczywiście jest stworzona odpowiednia infrastruktura, dzięki której taka zmiana nie będzie oznaczała znacznego pogorszenia naszej sytuacji.

Do jakich zmian na poziomie całego kraju powinno dojść, by polskie miasta nie zajmowały wysokich miejsc w rankingach najbardziej zanieczyszczonych miast Europy?

Działania na tym polu są zdecydowanie ważniejsze niż działania indywidualne. Żeby ludzie chcieli wymienić źródła ogrzewania czy przesiedli się z auta na autobus, muszę mieć realne, sensowne alternatywy. Ich tworzenie to obowiązek rządu i samorządów. Rolą władzy jest zarówno przygotowanie odpowiednich (czyli zrozumiałych, nieskomplikowanych i zapewniających duże wsparcie finansowe) programów dopłat do wymiany źródeł ogrzewania, jak i prowadzenie kampanii edukacyjnych w tym zakresie. Rolą władzy jest również tworzenie zrównoważonego transportu, rozwijanie komunikacji miejskiej, budowa dróg rowerowych czy ograniczanie rozlewania się miast.

Prof. dr hab. n. med. Marek Kulus

Klinika Pneumonologii i Alergologii Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Koalicja na Rzecz Leczenia Astmy

O alergii i częstszych manifestacjach jej objawów zazwyczaj mówimy w okresie wiosenno-letnim. Jednak istnieje wiele czynników, które mogą wzmagać symptomy alergiczne także w okresie jesienno-zimowym.

Jesień to początek problemów związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Czy okres ten może nasilać reakcje alergiczne spowodowane smogiem?

Z perspektywy lekarza alergologa, ale i pediatry, chciałbym podkreślić dwa kluczowe zjawiska pojawiające się jesienią. Otóż po wakacjach mamy do czynienia z jesienną epidemią astmy – dzieci wracając do szkoły, przynoszą ze sobą całą pulę wirusów i bakterii, dlatego częściej dochodzi do epizodów duszności astmatycznej. Z drugiej strony zaczyna się też okres grzewczy i wyższe stężenie zanieczyszczeń powietrza. To z kolei w połączeniu z podrażnioną infekcjami śluzówką w układzie oddechowym sprawia, że alergeny znacznie łatwiej docierają bezpośrednio do naszego układu odpornościowego, omijając naturalne bariery. Te bodźce są wtedy silniejsze i dużo trudniejsze do opanowania. Do tego dochodzi fakt częstszego przebywania w pomieszczeniach, co naraża alergików na wpływ takich alergenów jak roztocza kurzu domowego czy też dym tytoniowy, jeśli znajdują się w otoczeniu osób palących.

Czy istnieją typowe objawy alergii związane ze smogiem?

Charakterystycznym objawem przy smogu jest kaszel i pochrząkiwanie wywołane poprzez spływanie wydzieliny wytwarzanej w nosie i zatokach po tylnej ścianie gardła. Dodatkowo symptomem może być podrażnienie błon śluzowych górnych dróg oddechowych manifestujące się poprzez ból gardła lub uczucie pieczenia, szczególnie po przebudzeniu.

Czy istnieje związek między astmą a alergią?

Często mówimy o astmie alergicznej (atopowej) oraz o astmie niealergicznej o bardziej złożonych mechanizmach działania. U dzieci dominuje przede wszystkim ta pierwsza, alergiczna. Zgodnie z teorią marszu alergicznego, u dzieci, u których wcześnie pojawiają się objawy atopowego zapalenia skóry i alergii pokarmowej częściej dochodzi do rozwinięcia się astmy. Oczywiście nie dotyczy to wszystkich pacjentów, jednak pokazuje to pewną skłonność. Istnieje również postać tzw. astmy wczesnodziecięcej, która w dużej mierze związana jest z infekcjami wirusowymi.

Jak można zapobiegać alergii w sezonie jesiennym?

Prewencja (zapobieganie) w przypadku alergii jest trudna, ponieważ polega na unikaniu ekspozycji na dany alergen. W przypadku smogu powinniśmy zatem unikać oddychania zanieczyszczonym powietrzem, co w praktyce jest niewykonalne. Jako społeczeństwo staramy się walczyć o czyste powietrze, ale nadal w tej kwestii jest wiele do zrobienia.

Alergicy jesienią powinni również pamiętać o prawidłowym kontrolowaniu swojego schorzenia oraz o regularnym przyjmowaniu leków. Alergia to reakcja zapalna, zatem leki powinny być stosowane w sposób przewlekły, a nie tylko doraźny. W okresie jesienno-zimowym alergicy muszą chronić się przed zakażeniami infekcyjnymi, w tym m.in. poprzez stosowanie szczepień przeciwko grypie.