Choroby płuc – czy pandemia wpływa na ich przebieg?

Prof. dr hab. med. Paweł Śliwińśki

Kierownik 2 Kliniki Chorób Płuc, Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, Prezes Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc (PTChP)

Na choroby płuc zarówno te przewlekłe, jak i ostre oraz onkologiczne chorują miliony Polaków. Jaka jest ich sytuacja w dobie pandemii?

Z jakimi chorobami płuc mamy obecnie do czynienia i jakie są dane epidemiologiczne?

Biorąc pod uwagę czas trwania objawów, rozróżniamy choroby przewlekłe (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc) i ostre (np. zapalenie płuc). Jeśli chodzi o czynnik wywołujący dane schorzenie, są to choroby infekcyjne (gruźlica, zapalenie oskrzeli) i nieinfekcyjne oraz nowotworowe. Wśród przewlekłych chorób nieinfekcyjnych układu oddechowego najczęstszymi są przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – 2,5 do 3 milionów chorych w Polsce oraz astma o podobnej częstości występowania, które cechuje zwężenie oskrzeli. Inną grupą przewlekłych, nieinfekcyjnych chorób płuc są choroby śródmiąższowe płuc. Liczone są w dziesiątkach tysięcy, ale za to są bardziej różnorodne, bo wyróżnia się wśród nich około 300 jednostek. Warto także przytoczyć dane epidemiologiczne dotyczące raka płuca. Jest to drugi co do częstości zachorowań nowotwór u mężczyzn (po raku prostaty) a także drugi najczęściej występujący nowotwór u kobiet (po raku piersi). Rak płuca jest jednak przyczyną największej liczby zgonów (około 23 tys. rocznie) spośród wszystkich chorób nowotworowych w Polsce.

Jaka jest zatem rola prewencji i wczesnej diagnostyki w zapobieganiu pojawiania się zaawansowanych stanów chorobowych?

Rzucenie palenia jest tutaj kluczowe. Palenie tytoniu jest główną przyczyną POChP i raka płuca, a więc dwóch chorób wymagających często kosztownego leczenia i niestety obarczonych wysoką śmiertelnością. W przypadku raka płuca najskuteczniejszym leczeniem jest leczenie operacyjne, lecz tylko u 20 proc. chorych. Pozostali z powodu zaawansowania choroby nie mogą być operowani, za to stosuje się u nich coraz skuteczniejsze terapie zachowawcze: chemioterapię, radioterapię, leczenie ukierunkowane molekularnie czy immunoterapię. Sytuację tą można zmienić, budując świadomość onkologiczną w społeczeństwie, ale też wśród lekarzy. Pojawienie się suchego kaszlu czy przewlekające się zmiany zapalne w płucach powinny być sygnałem do poszerzenia diagnostyki w kierunku raka płuca. Czasem jednak rozwija się ono bezobjawowo. Rozwiązaniem jest niskodawkowa tomografia komputerowa klatki piersiowej. Pilotażowy program takich badań skierowany do osób palących papierosy po 55 roku życia rozpoczął się w Polsce na początku tego roku. Niestety pandemia spowodowana koronawirusem chwilowo przerwała realizację programu. Także wczesne wykrycie POChP i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia stwarza szansę na uniknięcie rozwoju ciężkich postaci choroby prowadzących do inwalidztwa oddechowego i wymagających kosztownego leczenia z wykorzystaniem tlenoterapii czy nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej.

A jaka jest obecnie sytuacja pacjentów przewlekle chorych w dobie Covid-19?

Chorzy na przewlekłe choroby układu oddechowego mają podobne ryzyko zakażenia wirusem SARS-CoV-2 jak populacja ogólna. Jednak w przypadku zakażenia tym wirusem choroby płuc predysponują do częstszego rozwoju ciężkiej postaci choroby COVID-19, w tym powikłanej niewydolnością oddychania czy zespołem ARDS. Znaczenie dla rokowania ma stopień zaawansowania choroby podstawowej, obecność innych schorzeń szczególnie sercowo-naczyniowych (nadciśnienie tętnicze) i metabolicznych (cukrzyca). U pacjentów z ciężką astmą czy zaawansowaną postacią POChP potencjalne zakażenie nowym koronawirusem może w większym stopniu odbić się na stanie zdrowia niż u osób z łagodnymi postaciami tych chorób. Chorzy na POCHP, astmę oraz inne przewlekłe choroby układu oddechowego powinni bezwzględnie kontynuować leczenie według zaleceń, które otrzymywali od lekarza do tej pory. Podstawą leczenia chorych na astmę jest stosowanie steroidów wziewnych a chorych na POChP leków rozszerzających oskrzela.

Dr n. med. Piotr Dąbrowiecki

Alergolog z Wojskowego Instytutu Medycznego, Przewodniczący Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę Alergie i POCHP

Astma jest chorobą o zmiennych objawach, dlatego sprawia problemy diagnostyczne. Co możemy zrobić, by to zmienić? Na te i wiele innych pytań odpowie nam nasza ekspert dr n. med. Piotr Dąbrowiecki z Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie.

Jaki jest profil epidemiologiczny astmy w Polsce? Ile statystycznie osób nie ma świadomości choroby?

Badania epidemiologiczne (ECAP 2008) wskazują, że około 10 proc. społeczeństwa może mieć objawy astmy. Oznacza to, że w Polsce mamy prawie 4 miliony astmatyków. Dane NFZ z 2019 roku donoszą, że zdiagnozowanych jest 2,2 miliony, z czego tylko połowa jest odpowiednio leczona. 25 proc. chorych ma odpowiednie rozpoznanie i ma odpowiednie leczenie. Niestety wielu pacjentów, nawet jeśli ma rozpoznanie, to nie stosuje się do zaleceń lekarskich. Wtedy dochodzi np. do częstszych ataków, co zmusza pacjentów do używania leków ratunkowych, które powinny być stosowanie jak najrzadziej. Najważniejszym elementem terapii astmy jest zastosowanie leków przeciwzapalnych (steroidów wziewnych) zmniejszających stan zapalny w układzie oddechowym, powodujących ustąpienie duszności i męczącego kaszlu.

Jakie zmiany muszą nastąpić, aby polepszyć proces diagnostyczny astmy w Polsce?

Astmę rozpoznajemy u chorych zgłaszających duszności, kaszel lub świszczący oddech. Dobrze zebrany wywiad i badanie fizykalne wystarczy by postawić rozpoznanie. Typowa dla astmy jest zmienność objawów – kaszel w nocy, duszności w czasie i po wysiłku fizycznym. Natomiast u doktora w gabinecie chory czuje się „zdrowo”. Warto zaufać pacjentowi gdy mówi o duszności czy świszczącym oddechu po kontakcie z zimnym powietrzem bo ta cecha to nadreaktywność oskrzeli – istotny element wskazujący na astmę. Zaufanie lekarza do pacjenta ma ogromne znaczenie.

Właśnie po to, by polepszyć proces diagnostyczny i leczenie astmy w Polsce stworzyliśmy koalicję specjalistów i pacjentów na rzecz leczenia astmy. Powstał nowy model zarządzania chorobą, nakierowany na wzrost wartości zdrowotnej u chorych.

Jak ważna jest rola zachowania ciągłości leczenia astmy w dobie pandemii?

Pandemia znacznie nasiliła problem niediagnozowania astmy, ponieważ pacjenci zamknęli się w swoich domach, z obawy przed zarażeniem. Chorzy mieli także ograniczony dostęp do specjalistów zajętych leczeniem COVID-19 i powikłań związanych z ta chorobą. Już przed pandemią chorzy na astmę czekali 7 lat na postawienie rozpoznania.(średnia europejska to ok. 3,5 roku). Przez COVID ten czas się wydłużył. Ważne jest, by jak najszybciej rozpoznać chorobę i wdrożyć leczenie, ponieważ tylko ono gwarantuje kontrolę choroby i normalne funkcjonowanie.

Jakie są rekomendacje dla chorych na astmę w dobie pandemii?

Polskie Towarzystwo Alergologiczne już 30 marca 2020 wydało rekomendacje dotyczące terapii astmy w czasie pandemii. Stwierdzono, że sterydy wziewne stosowane przez chorych na astmę są bezpieczne, co więcej zmniejszają ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 i łagodzą objawy COVID-19 u osób które chorują. Dlatego nie należy przerywać leczenia, a wręcz przeciwnie – stale je kontynuować. Odstawienie leków wziewnych jest czynnikiem ryzyka nie tylko ciężkiego przebiegu choroby, ale również zgonu.

Jakie są sposoby kontrolowania i monitorowania astmy?

Niekontrolowana astma może się nasilać. Najważniejsze jest rozpoznanie – na jego podstawie dobierana jest terapia. Jeśli pacjent ma objawy codziennie, podstawą będzie podawanie dwóch leków – przeciwzapalnego i rozszerzającego oskrzela. Na następnej wizycie, sprawdzamy czy występują objawy astmy, jeśli nie – to kontynuujemy leki jeśli tak, zwiększamy dawki. Test kontroli astmy ACT jest wstanie odpowiedzieć na pytanie czy chory na kontrolowaną chorobę. Warto go wypełnić i przynieść do lekarza na kolejna wizytę. Dostępny on-line na stronie: www.astma-alergia-pochp.pl.

Jaką rolę w ścieżce leczenia pełni zindywidualizowana forma leczenia?

W myśl nowych zasad leczenia astmy każdy pacjent powinien mieć zindywidualizowaną terapię. Mówiąc kolokwialnie: „szyjemy na miarę” leczenie dla pacjenta. W tym przypadku w zależności od ilości objawów i wyniku badania spirometrycznego dopasowujemy terapię, by jak najbardziej kontrolować chorobę i ją ustabilizować. Leczenie te nie powinno być stałe, a zmieniać się wraz z częstością objawów. Dążymy przy tym do autonomii pacjenta, który sam dobiera dawkę leku w taki sposób, by leczył przyczynę choroby, przy okazji zmniejszając objawy.

Czy chorzy powinni korzystać z dodatkowych źródeł informacji o swojej chorobie?

Edukacja w astmie to podstawa, by uzyskać efekty terapii. Wraz ze sprawnym rozpoznaniem i odpowiednim leczeniem edukacja daje szansę na sukces terapeutyczny. Jak najbardziej zachęcamy pacjentów do korzystania z informacji zawartych np. na stronie Polskiego Towarzystwa Alergologicznego www.dlapacjentów.pta.med.pl. Do czasu pandemii funkcjonowały także szkoły dla chorych na astmę. Teraz są w internecie. Warto się edukować, by zrozumieć mechanizmy choroby, jednak wiedzę tę należy czerpać ze sprawdzonych, rzetelnych źródeł. Nieoceniona jest w tej kwestii także rozmowa ze swoim lekarzem prowadzącym. Czasem przez niezrozumienie choroby pacjenci przerywają leczenie, skazują się na objawy i zaostrzenia choroby.

Koalicja na rzecz Leczenia Astmy to wspólny projekt przedstawicieli środowisk klinicystów, ekspertów zdrowia publicznego oraz pacjentów. Celem działań w ramach tego projektu jest poprawa stanu leczenia astmy w Polsce. Koncepcja powstania Koalicji zrodziła się podczas prac nad raportem pt. „Astma oskrzelowa – nowy model zarządzania chorobą nakierowany na wzrost wartości zdrowotnej”, opracowywanym przez Uczelnię Łazarskiego, czerpiąc z najlepszych doświadczeń z innych obszarów terapeutycznych.

Koalicja jest transparentnym, otwartym, niezależnym zrzeszeniem o odformalizowanym charakterze, w ramach której podejmowane będą aktywności na rzecz poprawy status quo w zakresie diagnostyki i leczenia astmy w Polsce. Działania podejmowane przez Koalicję skoncentrowane będą na systemowych aspektach i obejmować będą aktywności edukacyjne, komunikacyjne i opiniodawcze. Koalicja nie podejmuje działań promocyjnych, a aktywności przez nią podejmowane nie mogą dotyczyć konkretnego produktu leczniczego czy wyrobu medycznego.

Polskie Towarzystwo Alergologiczne objęło rolę lidera Koalicji na rzecz Leczenia Astmy. Cele tego projektu oraz definiowanie konkretnych projektów realizowanych pod jej egidą leży w gestii Prezydium Koalicji, w skład którego wchodzą przedstawiciele towarzystw lekarskich, eksperci systemowi, reprezentacja środowiska pacjentów oraz konsultanci krajowi.

Więcej na koalicja.pta.med.pl.

Choroby płuc – czy pandemia wpływa na ich przebieg?

Prof. dr hab. med. Paweł Śliwińśki

Astma, a sytuacja polskich pacjentów

Dr n. med. Piotr Dąbrowiecki