Życie bez glutenu

Celiakia to choroba, która dotyka mniej więcej co setną osobę w Polsce. Choć jest dość częstym schorzeniem, świadomość jej istnienia wśród pacjentów i lekarzy jest wciąż zbyt mała. Na postawienie diagnozy czeka się średnio 8-13 lat. Jak rozpoznać objawy i jak żyć z celiakią opowiedziała Małgorzata Źródlak, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej.

Małgorzata Źródlak

Prezes Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej, www.celiakia.pl

Czym jest celiakia i u kogo najczęściej diagnozuje się tę chorobę?

Celiakia to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym. Charakteryzuje się nietolerancją glutenu, czyli białka zapasowego zawartego w najpopularniejszych europejskich zbożach: pszenicy, życie i jęczmieniu. Gluten działa toksycznie na osoby chorujące na celiakię, prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, które są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Przez to, że choroba daje bardzo różnorodne, często niespecyficzne lub pojedyncze objawy, pacjent może przez wiele lat nie być jej świadomym i cierpieć z powodu powikłań. Celiakia dużo częściej dotyka kobiet i współwystępuje z innymi schorzeniami, takimi jak cukrzyca typu I, reumatoidalne zapalenie stawów czy choroba Hashimoto.

Czym różni się nadwrażliwość na gluten od celiakii?

Jest to schorzenie o innym podłożu niż celiakia, choć dającym podobne objawy. Nie dochodzi w nim do uszkodzenia kosmków jelitowych, brak też specyficznych przeciwciał we krwi. Natomiast osobom z nadwrażliwością, tak jak w przypadku celiakii, służy odstawienie glutenu.

Jakie objawy choroby powinny nas zaniepokoić i do jakiego lekarza powinniśmy się udać, aby wykluczyć lub zdiagnozować celiakię?

Tak jak wcześniej wspomniałam celiakia może dawać bardzo różnorodne objawy, często spoza układu pokarmowego. U chorych mogą pojawiać się biegunki, nudności, bóle brzucha, wzdęcia, ale także bóle głowy, mięśni, stawów, ciągłe zmęczenie, anemia, wczesna osteoporoza, problemy z koncentracją, a nawet stany depresyjne. U dzieci częstym objawem jest niski wzrost i niedobór masy ciała. Choroba w niektórych przypadkach może dawać jeszcze mniej oczywiste objawy, takie jak niedorozwój szkliwa, problemy neurologiczne, problemy ze skórą, a nawet z płodnością. W przypadku podejrzenia celiakii powinniśmy zgłosić się do specjalisty gastroenterologa, który zleci nam wykonanie badań. W pierwszej kolejności należy wykonać testy serologiczne z krwi przeciwko endomysium mięśni gładkich, transglutaminazie tkankowej oraz deamidowanej gliadynie. Obecność tych przeciwciał praktycznie potwierdza celiakię, ale ich brak nie wyklucza choroby, szczególnie u osób dorosłych. Dlatego do pełnego rozpoznania celiakii należy wykonać także biopsję jelita cienkiego, która pozwala ocenić stan kosmków.

Jak leczy się celiakię?

Jedyną metodą leczenia celiakii jest całkowite wykluczenie glutenu z pożywienia i stosowanie diety bezglutenowej przez całe życie. Brak objawów choroby i lepsze samopoczucie po odstawieniu produktów zawierających gluten nie oznacza jednak wyleczenia, dlatego pacjent nie może przerywać diety. Spożycie przez chorego glutenu, szczególnie po długiej przerwie, może wywołać bardzo silną reakcję organizmu.

Na jaką pomoc ze strony Polskiego Stowarzyszenia Osób Chorych na Celiakię i na Diecie Bezglutenowej mogą liczyć pacjenci?

Przejście na ścisłą dietę bezglutenową jest dużą zmianą – z jednej strony wybawieniem od uciążliwych objawów, ale też wyzwaniem, gdyż chorzy zderzają się z nowymi problemami dnia codziennego. Celem Stowarzyszenia jest wspieranie ich po diagnozie, kiedy muszą nauczyć się zasad diety, ale także w dalszym życiu. Mogą korzystać z bezpłatnych materiałów i porad dietetyków, uczestniczyć w warsztatach i konferencjach. Nasze Stowarzyszenie przyznaje licencję na znak Przekreślonego Kłosa na produktach bezglutenowych, których jest w sklepach coraz więcej. Szkolimy też restauracje i hotele, aby osoby na diecie mogły bezpiecznie zjeść poza domem. Dzięki nam jest nawet dostępna bezglutenowa komunia. Jak widać staramy się, aby „bezglutenowi” mogli prowadzić normalne życie, nie gorsze niż osoby, którym nie szkodzi gluten.

Każdy pokarm może negatywnie wpływać na organizm i objawiać się wieloma, nieswoistymi dolegliwościami. O tym, jak odróżnić alergię pokarmową od nietolerancji, a także o najczęstszych alergenach i diecie bezglutenowej opowiada prof. dr hab. med. Zbigniew Bartuzi.

Prof. dr hab. med. Zbigniew Bartuzi

Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w latach 2015-2018,
Kierownik Kliniki Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersyteckiego im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Alergie i nietolerancje pokarmowe często są ze sobą mylone – czym się od siebie różnią?

Alergia pokarmowa to reakcja immunologiczna organizmu wyzwalana przez pokarm, natomiast nietolerancja pokarmowa to reakcja organizmu wywołana przez pewnego rodzaju defekt organizmu polegający na braku niektórych enzymów, reakcjach farmakologicznych, metabolicznych itd. Łączy je jednak to, że chociaż to zupełnie inne przypadłości, mogą manifestować się podobnymi objawami. I tak ze strony układu pokarmowego pojawiają się wymioty, biegunki, utrata łaknienia, zaburzenia w odżywianiu, ze strony układu oddechowego – duszności, świsty, ucisk w krtani oraz rozwój astmy zależnej od uczulającego pokarmu, układu nerwowego – zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, snu, niepokój, bóle migrenowe głowy oraz skóry – pokrzywka, atopowe zapalenia skóry, obrzęk. Ponadto tylko w przypadku alergii może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, czasami prowadzącego nawet do śmierci. Warto też wiedzieć, że w nietolerancji pokarmowej, chociaż objawy są podobne do alergicznych, to najczęściej nie są tak nasilone. Dodam też, że nietolerancja pokarmowa to zjawisko częstsze niż alergia pokarmowa oraz że każda z nich wymaga innego sposobu leczenia.

Jakie produkty i ich składniki najczęściej wywołują alergie, a jakie nietolerancje?

Wyróżnia się tzw. Złotą ósemkę, do której zalicza się alergeny takie jak: mleko krowie, białko jaja kurzego, skorupiaki, ryby, orzechy ogólnie, zwłaszcza orzechy ziemne, soja i pszenica. U dzieci najczęściej uczulają dwa pierwsze, a u dorosłych wszystkie pozostałe oraz alergeny pokarmowe pochodzenia roślinnego (występują zwłaszcza u pacjentów uczulonych również na pyłki roślin). Jeśli chodzi o nietolerancje pokarmowe, to jest to nadwrażliwość głównie na histaminę, barwniki, glutaminian sodu, konserwanty i aż u 37 proc. pacjentów w Polsce niedobór laktazy sprzyja nietolerancji mleka.

Jak powinna wyglądać odpowiednia dieta osób chorych na celiakię?

Celiakia to choroba genetyczna dotykająca 1-2 proc. populacji związana z nietolerancją glutenu, czyli białka, które jest obecne w nasionach pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Spożywanie glutenu przez osoby chore na celiakię, prowokuje zaburzenia immunologiczne, dotyczące głównie jelita (prowadzi m.in. do zaniku kosmków jelitowych) i wywołują szereg objawów ze strony układu pokarmowego, dlatego też muszą one stosować dietę bezglutenową. Nie jest to dieta prosta, gdyż gluten jest dodatkiem do wielu produktów, w tym m.in. sosów, mięsa, przekąsek, lodów, leków, niektórych płynów itp.

Czy osoby z nietolerancją glutenu mogą spożywać pieczywo?

Mogą spożywać pieczywo, pod warunkiem, że jest ono bezglutenowe, czyli wytworzone z mąki kukurydzianej, gryczanej, ryżowej, z ciecierzycy lub innej. Dostęp do pieczywa bezglutenowego jest powszechny, dlatego ze spokojem mogą je spożywać osoby mające celiakię i uwielbiające bułki, chleb oraz inne wypieki.

Jak ważne jest w przypadku celiakii restrykcyjne przestrzeganie diety?

Jest to niezwykle ważne. Spożywanie glutenu przez osoby chore na celiakię, nawet w śladowych ilościach prowokuje zaburzenia immunologiczne, dlatego też muszą one bezwzględnie stosować dietę bezglutenową. U tych osób spożycie nawet przypadkowo produktów, które zawierają śladowe ilości glutenu, prowokują nie tylko objawy brzuszne.

Czyli nawet jak się mocno chce, to nie można zjeść drożdżówki lub pączka?

Osoby chore, które cierpią i znają konsekwencje spożywania produktów z glutenem, mogą sobie ich odmówić. Większy problem stanowią produkty, które zawierają śladowe ilości glutenu, co może skutkować nieświadomym spożyciem. Dlatego też tak ważne jest, by pacjenci bezwzględnie czytali składy produktów i byli pod stałą opieką gastroenterologa.