Do jakich zasad należy się stosować będąc chorym na cukrzycę?

Odpowiednia dieta to konieczny element leczenia cukrzycy, równie ważny jak insulina, leki doustne czy aktywność fizyczna.

Mgr Ewa Dygaszewicz

Psychodietetyk, edukator diabetologiczny, wykładowca Wyższej Szkoły Zdrowia w Gdańsku, członek Zarządu Głównego Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków w Warszawie oraz prezes Oddziału Wojewódzkiego w Gdańsku

Niestety wokół diety dla cukrzyków narosło wiele mitów, powtarzanych i przez samych pacjentów, i przez osoby postronne. Z badań wynika, że u pacjentów z rozpoznaną chorobą to właśnie stosowanie się do zaleceń żywieniowych pomaga zmniejszyć stężenie glukozy i hemoglobiny glikowanej.

Jaką rolę odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta w leczeniu cukrzycy?

Prawidłowa dieta, samokontrola glikemii i aktywność fizyczna, oprócz przyjmowania zaleconych leków, są nieodłącznymi elementami leczenia cukrzycy. Podstawowym zaleceniem dla osób z cukrzycą jest, by jeść zdrowo – co znaczy, że nie trzeba stosować specjalnej diety i można spożywać te same posiłki co ludzie zdrowi, zgodnie z zasadami prawidłowego odżywiania. Jest to dieta zbilansowana.

Jakich zasad żywieniowych powinni przestrzegać seniorzy chorujący na cukrzycę?

Najważniejsze jest jedzenie o stałych porach – czyli mało, a często. Unikać należy podjadania pomiędzy posiłkami. Trzeba dbać nie tylko o ilość, ale także o jakość produktów spożywczych i zwracać uwagę na zawartość witamin, składników mineralnych, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz błonnika. Świetnym źródłem błonnika są warzywa, które powinny być spożywane, przynajmniej do głównych posiłków, co spowalnia proces trawienia cukrów i normuje glikemię. W ograniczonych ilościach należy dodawać do potraw: gotowaną marchew i buraki, dynię, zielony groszek i kukurydzę, ponieważ znacznie podnoszą poziom glukozy. Istotne jest zwrócenie uwagi na sposób przygotowania dla osób starszych potraw bogatych w błonnik. Warzywa można ugotować al dente lub drobno zetrzeć, przygotowując surówki z dodatkiem oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego, co poprawia przyswajanie witamin.

Jakie produkty są zalecane, a jakie zabronione w diecie cukrzycowej?

Unikać należy słodyczy i słonych przekąsek, syropów, soków owocowych, słodkich napojów gazowanych. Owoce można spożywać świeże lub mrożone do godziny szesnastej, zalecana dzienna porcja to 200-300 g. Pieczywo najlepiej wybierać razowe: żytnie, orkiszowe, graham, makaron razowy lub 100 proc. DURUM (z twardej pszenicy typu semolina). Zalecane są kasze: gryczana, pęczak, jęczmienna, orkiszowa, bulgur, ryż brązowy oraz parboiled. Płatki owsiane powinny być górskie, żytnie lub orkiszowe. Unikać należy pieczywa cukierniczego, bułek, pieczywa pszennego, makaronu z mąki pszennej makaronowej, drobnych kasz (manna, jaglana), białego ryżu, gotowych płatków śniadaniowych oraz musli.

Ważnym makroskładnikiem w diecie seniorów jest białko, ponieważ z wiekiem zapotrzebowanie na energię maleje, a na białko ulega zwiększeniu. Jeśli jego podaż jest niewystarczająca, organizm korzysta z białka zmagazynowanego w tkance mięśniowej, co spowalnia metabolizm. Warto zatem uwzględniać w jadłospisie produkty bogate w pełnowartościowe białko, takie jak: chude mięso drobiowe, jaja, nasiona roślin strączkowych, pestki słonecznika, dyni, orzechy oraz mleko i jego przetwory. Fermentowane produkty mleczne zawierają również niezbędne do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego żywe kultury bakterii, które zapobiegają niestrawności, wzdęciom i jednocześnie są doskonałym źródłem wapnia.

Jak ważne jest regularne spożywanie posiłków u cukrzyków?

Zalecane jest regularne spożywanie posiłków, rozpoczynając od śniadania. W cukrzycy typu 2 leczonej insulinami dwufazowymi i krótko działającymi insulinami ludzkimi powinno się spożywać 5-6 posiłków, ponieważ drugie śniadanie, podwieczorek i przekąska przed snem zapobiegają hipoglikemii. Leczenie dietą, lekami nieinsulinowymi lub analogami szybko działającymi, zgodnie z zaleceniami, nie wymaga więcej niż 3 posiłków.

Prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski

Komitet Organizacyjny Kardiologii Prewencyjnej

Dzisiejszy pacjent kardiologiczny często nie cierpi tylko na schorzenia serca i naczyń, ale również na inne choroby cywilizacyjne, z których jedną z najcięższych jest cukrzyca. O tym, jak zapobiegać cukrzycy u pacjentów kardiologicznych i jak zadbać o serce pacjentów już obciążonych cukrzycą Ewelina Zych-Myłek, Prezes fundacji Instytut Świadomości rozmawia z prof. Piotrem Jankowskim z Komitetu Organizacyjnego Kardiologii Prewencyjnej.

Panie Profesorze, czy rzeczywiście mamy do czynienia z zamkniętym kręgiem chorób kardiologicznych i diabetologicznych, które są wzajemnie zarówno swoją przyczyną, jak i skutkiem?

Faktycznie, badania naukowe pokazują, że większość pacjentów z chorobą serca ma zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Ponad 40 proc. pacjentów po zawale serca ma cukrzycę, a pozostałe 30 proc. nietolerancję węglowodanów bądź wysokie stężenie glukozy łącznie – to daje już 70 proc., czyli u 2 na 3 pacjentów kardiologicznych stwierdza się zaburzenie gospodarki węglowodanowej.

Czy występują różnice płci pod kątem ryzyka zawału serca u pacjenta diabetologicznego? Bardziej narażone są kobiety czy mężczyźni?

Cukrzyca jest silniejszym czynnikiem ryzyka u kobiet niż u mężczyzn. U mężczyzn zwiększa ryzyko zawału dwukrotnie, natomiast u kobiet ponad czterokrotnie, a szczególnie wśród młodych kobiet do 60 r.ż. Generalnie, to mężczyźni są bardziej narażeni na zawał w ogóle, ponieważ kobiety są chronione przez żeńskie hormony, niestety cukrzyca niweluje ich ochronny wpływ.

Jak zapobiegać zawałowi serca u pacjenta diabetologicznego?

Przede wszystkim zdrowym stylem życia na co dzień – dietą, ruchem, ale jeśli cukrzyca już wystąpi, dysponujemy skutecznymi metodami, które zapobiegają lub hamują agresję cukrzycy zapobiegając tym samym powstawaniu miażdżycy i jej powikłaniom. Bardzo istotne u pacjentów z cukrzycą jest również leczenie innych czynników ryzyka, jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, nałogi do używek, głównie palenia tytoniu. Mając pacjenta z wielochorobowością, nie w porządku byłoby skoncentrowanie się na jednej tylko chorobie, a pozostawienie czy niedokładne leczenie pozostałych. Jeśli myślimy o wydłużeniu i lepszej jakości życia dla pacjenta, ważne jest, aby korygować wszystkie zaburzenia jednocześnie. Podstawowe postępowanie lecznicze u pacjenta z chorobą wieńcową czy u pacjenta z cukrzycą jest właściwie takie samo, z tym, że u pacjentów sercowych dochodzi do dodatkowych interwencji z ukierunkowaniem na leczenie choroby wieńcowej – z jednej strony myślę o rewaskularyzacji, z drugiej o przeciwpłytkowym leczeniu u pacjentów z dławicą.

Czy te same czynniki ryzyka wywołują różne choroby cywilizacyjne?

Zdecydowanie. Zawał serca czy udar mózgu mają te same przyczyny. Tylko relacje czynników ryzyka do wywołanej choroby są różne np. nadciśnienie tętnicze jest silniejszym czynnikiem udaru, a palenie tytoniu tym dla zawału serca. Wiemy również, że palenie tytoniu jest nie tylko przyczyną zawału, ale też wielu nowotworów, choroby płuc. Otyłość natomiast czynnikiem ryzyka nadciśnienia tętnicznego czy cukrzycy. Eksperci w czasie konferencji podkreślali, że lecząc skutecznie czynniki ryzyka chorób układu krążenia można zmniejszyć nawet o 80 proc. ryzyko wystąpienia zawału serca w populacji i o 40 proc. ryzyko wystąpienia nowotworów!

Kierunek medycyny stylu życia nabiera nowego znaczenia w prewencji chorób cywilizacyjnych. Tu najistotniejsza jest edukacja i budowanie świadomości pacjentów.

Tak, edukacja i jej efekty są wciąż niewystarczające, a chodzi przecież o jak najdłuższą samodzielność i wysoką jakość życia pacjenta na co dzień. Ustawiczna edukacja to droga długa, ale dająca efekty pokoleniowe i w tym kierunku zarówno kardiologia prewencyjna, jak i myślę, że cała medycyna, będzie podążać.

Fundacja Instytut Świadomości w ramach cyklu Pacjent ze Świadomością Kardiologiczną