Czym jest otyłość? Co wpływa na rozwój choroby?

Prof. dr hab. n. med. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz

Kierownik Katedry Patofizjologii oraz Zakładu Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Jest specjalistą Chorób Wewnętrznych i specjalistą Zdrowia Publicznego, posiada certyfikat European Fellow of the Specialist Certification of Obesity Professional Education Światowego i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością.

Co zaliczamy do czynników sprzyjających rozwojowi otyłości?

Otyłość nie jest problemem kosmetycznym ani chorobą metaboliczną. Jest chorobą przewlekłą o złożonej przyczynowości, bez tendencji do samoistnego ustępowania i z tendencją do nawrotów.

Czynników sprzyjających zachorowaniom na otyłość jest wiele, zaliczamy do nich czynniki środowiskowe, takie jak nadmierny dostęp do wysokoenergetycznej żywności, niska aktywność fizyczna, stres związany z codziennym funkcjonowaniem oraz czynniki psychologiczne niska samoocena, obniżony nastrój, nieumiejętność radzenia sobie ze stresem i jedzenie pod wpływem emocji. Rzadko (ok. 2 proc.) przypadków pierwotną przyczyną rozwoju otyłości są choroby gruczołów endokrynnych, również rzadką przyczyną jest stosowanie, niektórych leków, które powodują zwiększenie poboru pokarmu.

Dlaczego otyłość nazywana jest chorobą cywilizacyjną?

Wynika to z faktu, że rozwój cywilizacji sprzyja zachorowaniom na otyłość. Mechanizacja i automatyzacja w wielu dziedzinach życia sprzyja zmniejszeniu aktywności fizycznej. Zmiany w produkcji żywności i technologiach produkcji żywności, których celem było zapobieganie głodowi doprowadziły do nadmiernego dostępu do taniej wysokoprzetworzonej i wysokoenergetycznej żywności. W tym kontekście nie można pominąć niekorzystnego wpływu rozwoju cywilizacji na funkcjonowanie psychiczne ludzi. Nasilające się tempo życia, presja na posiadanie i karierę przy rosnącym zaburzeniu kontaktów międzyludzkich, które w znacznej mierze przenoszą się do mediów społecznościowych sprzyjają radzeniu sobie z emocjami za pomocą jedzenia i kompensowaniu nim m.in. takich potrzeb psychicznych jak: miłość, przyjaźń, przynależność do grupy, uznanie i szacunek.

Jakie konsekwencje dla organizmu niesie nadmierna masa ciała?

Nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie zwłaszcza tej zlokalizowanej w jamie brzusznej powoduje rozwój wielu chorób przewlekłych. Część z nich jest zaliczana do powikłań metabolicznych (skutkiem otyłości jest insulinooporność, która uczestniczy w ich rozwoju) są to: niealkocholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, stany przedcukrzycowe, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, miażdżyca, dna moczanowa, choroby sercowo-naczyniowe, zaburzenia hormonalne i zaburzenia płodności, niektóre nowotwory. Do niemetabolicznych powikłań otyłości zalicza się te choroby, które są spowodowane obciążeniem mechanicznym: zwyrodnienia stawów, refluks żołądkowo-przełykowy, obturacyjny bezdech senny, żylaki kończyn dolnych. Nie można także pominąć depresji i zaburzeń lękowych. To tylko, niektóre powikłania otyłości.

Dlaczego interdyscyplinarne podejście jest kluczowe w leczeniu otyłości?

Jak już wspomniałam czynniki wpływające na rozwój tej choroby są złożone, dlatego wbrew pozorom edukacja żywieniowa to za mało, żeby uzyskać efekty terapeutyczne. Każdy z członków zespołu terapeutycznego ma swoje zadania, ale kluczową rolę odgrywa lekarz, który koordynuje pracą z pacjentem dietetyka, psychologa i fizjoterapeuty. Zadaniem lekarza jest rozpoznanie choroby i pierwotnej przyczyny rozwoju otyłości oraz jej powikłań oraz dobór odpowiednich metod terapeutycznych, w tym farmakoterapii i leczenia operacyjnego. Należy pamiętać, że kluczową rolę w doborze metod leczenia powinna odgrywać pierwotna przyczyna choroby.

Dr med. Krzysztof Czarnobilski

Specjalista Geriatrii, dyrektor ds. Lecznictwa Szpitala MSWiA w Krakowie, przewodniczący Rady Programowej ,,Głos Seniora”

Żyjemy coraz dłużej, jednak czy nasza starość pozwala nam na swobodne, samodzielne funkcjonowanie? Co możemy zrobić, by jak najdłużej cieszyć się zdrowiem? Okazuje się, że wiele – aż w 50 procentach długość naszego życia w zdrowiu jest zależna od nas samych.

Jakie nawyki wdrożone w życie mogą zapewnić nam zdrową starość?

Niezwykle ważne jest, by nasza starość nie była zakłócona wszelkiego rodzaju chorobami. Tym właśnie zajmuje się medycyna przeciwstarzeniowa, która ma na celu zapobieganie oraz wczesne wykrycie dysfunkcji związanych z wiekiem. Co zatem robić, by starość była zdrowa? W Stanach Zjednoczonych przeprowadzano badanie, w którym określono czynniki sprzyjające pomyślnemu starzeniu. Otóż jest to przede wszystkim regularna aktywność fizyczna, niepalenie papierosów, wyłącznie okazjonalne spożywanie alkoholu np. czerwonego wina, wyższe wykształcenie, mniejszy obwód w pasie, wysokie stężenie dobrego cholesterolu, a niskie tego złego. Ważne jest także zapobieganie cukrzycy oraz prawidłowe ciśnienie tętnicze. Na świecie istnieje wiele miejsc, gdzie ludzie żyją w zdrowiu aż do późnej starości. Tak jest np. na japońskiej wyspie Okinawa, gdzie mieszkańcy cieszą się brakiem stresu, czystym środowiskiem, dietą bogatą w warzywa, algi, ryby. Polska niestety jest na samym końcu Europy, jeśli chodzi o długość życia w zdrowiu.

Od czego zależy długość życia i czy możemy mieć na nią wpływ?

To, jak będzie wyglądała nasza starość, jest w 50 procentach zależne od nas. 20 procent to geny, 10 to funkcjonowanie ochrony zdrowia (dostęp do specjalistów) oraz 10 proc. związane jest zanieczyszczeniem środowiska. Już w starożytności ludzie mieli świadomość, że sami mogą się przyczynić do długiego życia w zdrowiu. W starożytnych Chinach praktykowano np. uczenie prawidłowego oddychania, ponieważ wierzono, że wydłuża ono życie. Używano także żeń-szenia jako korzenia długowieczności. W Indiach długie życie zapewnia joga oraz dieta bez mięsa. W Grecji były to łaźnie przyczyniające się do życia w zdrowiu za sprawą nawilżenia. W starożytnym Rzymie to złoto było panaceum na wszystkie dolegliwości, także w średnim wieku.

Od którego momentu życia można stosować zasady medycyny przeciwstarzeniowej?

Tak naprawdę na długość naszego życia w zdrowiu możemy zadbać już od wczesnego dzieciństwa i później. Jeśli np. dwudziestolatek będzie uprawiał sport, dobrze się odżywiał i unikał używek, to już wpłynie na jego zdrowie w przyszłości. W zasadzie od początku należy o to dbać. Zajmują się tym medycy od pediatrii do geriatrii, a szczególną rolę w tej kwestii odgrywa profilaktyka. Przyszłością medycyny przeciwstarzeniowej jest medycyna regeneracyjna, np. z wykorzystaniem komórek macierzystych.

Jaka jest rola regularnych badań i ich wpływu na nasze zdrowie?

Regularne badania powinniśmy wykonywać zawsze – nie tylko po 65. roku życia. Jest to podstawa w utrzymaniu zdrowego stylu życia, podobnie, jak szczepienia (nie tylko przeciw COVID-19) według kalendarza szczepień. Warto podkreślić, by kobiety badały się regularnie w kierunku raka piersi i szyjki macicy, mężczyźni zaś prostaty. Oprócz tego po 50. roku należy wykonać kolonoskopię i gastroskopię, jako profilaktykę raka jelita grubego.