Cukrzyca – wyzwanie XXI wieku

Cukrzyca typu 2 to poważne wyzwanie dla dietetyka w XXI wieku. W ciągu ostatnich dziesięciu lat stała się poważnym problemem, zarówno zdrowotnym, jak i społeczno-ekonomicznym.

Emilia Cesarek

Prekursorka zdrowego stylu życia, specjalista do spraw żywienia, dietetyk

Powszechnie uważa się, że najważniejszą przyczyną tej choroby jest styl życia i związana z nim nieodpowiednia dieta oraz brak aktywności fizycznej. Co więcej, coraz częściej w kontekście problemu z gospodarką cukrową mówi się o stresie i zbyt szybkim tempie życia.

Szczególnie niebezpieczna dla zdrowia, nie tylko stanowiąca wizualny problem, jest nadmierna masa tkanki tłuszczowej zgromadzona w obrębie jamy brzusznej i nadbrzusza. Otyłość tego typu, nazywana wisceralną, okala wewnętrzne narządy i przyczynia się do wielu niekorzystnych zmian metabolicznych, co powoduje zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę. W ostatnich latach badania nad gospodarką cukrową skupiają się na identyfikacji związków wytwarzanych przez adipocyty (cytokin), które upośledzają metabolizm glukozy poprzez wywołanie przewlekłego stanu zapalnego. Stan zapalny stanowi dla organizmu rodzaj przewlekłego stresu, który nie pozwala dojść do względnej homeostazy, do której organizm stale dąży, by utrzymać nas przy życiu. Najnowsze badania wskazują, że czynniki prozapalne mogą indukować nadmierne wydzielanie insuliny, co prowadzi do hiperinsulinemii, insulinooporności, a te nieleczone, w konsekwencji doprowadzają do cukrzycy typu 2.

ZACHOROWALNOŚĆ W POLSCE I KILKA PRZEKONUJĄCYCH FAKTÓW

Jak wynika z artykułu Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, co 11 dorosły na świecie ma zdiagnozowaną cukrzycę. 1 na 4 osoby powyżej 60. roku życia w Polsce ma stwierdzoną cukrzycę. Co 6 sekund ktoś umiera z powodu cukrzycy i jej konsekwencji. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, że do 2030 roku cukrzyca będzie siódmą z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie.

ZAPOBIEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Z PERSPEKTYWY DIETETYKA

Styl życia znacznie się zmienił wraz z rozwojem cywilizacji. Proste czynności, które wymuszały na nas naturalną, wyższą spontaniczną aktywność fizyczną, zostają zastąpione narzędziami i maszynami. Rekreacja ruchowa jest jednym z ważniejszych czynników odpowiadających za insulinowrażliwość. Według WHO, dzienna liczba kroków powinna wynosić 10 tysięcy.

Kolejna istotna kwestia to nawyki żywieniowe. Aktualnie dostęp do pożywienia jest tak łatwy i niedrogi, tak więc nietrudno o wygenerowanie nadmiernej masy ciała z tym związanej. Niemal na każdym kroku możemy sięgnąć po mniej lub bardziej zdrową przekąskę. Zmiana stylu życia związana z dietą opartą na niskoprzetworzonym jedzeniu, spożywaniu regularnych posiłków, dostarczaniu odpowiedniej ilości wody, unikaniu przetworzonej żywności bogatej w cukry proste i tłuszcze typu trans, to podstawa. Odżywianie to najważniejsze narzędzie w walce z cukrzycą. Dzięki temu, co spożywamy, względem swojej dziennej aktywności fizycznej, pozwolimy na stabilizację gospodarki cukrowej.

Trzeci filar związany będzie z ogólnym stylem życia. Tu główną rolę odgrywać będzie sen i regeneracja. Są to czynniki niemniej ważne niż jedzenie i ruch. Badania jasno pokazują, że już jedna nieprzespana noc koreluje ze zmniejszoną produktywnością, niższymi poziomami testosteronu oraz większą chęcią na podjadanie w ciągu dnia.

Diagnostyka w kierunku cukrzycy jest bardzo tania i niezmiernie prosta, a jednak nadal 0,5-1 mln Polaków z tym schorzeniem pozostaje niezdiagnozowanych. To zaś ogranicza możliwości leczenia i zapobiegania komplikacjom. Jaka jest wykrywalność cukrzycy?

Anna Śliwińska

Prezes Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, zajmuje się bezpośrednią pracą z osobami chorymi na cukrzycę, propagowaniem świadomości tej choroby w społeczeństwie i zabieganiem o jak najlepsze warunki leczenia diabetyków

Jakie są największe wyzwania w państwowym systemie ochrony zdrowia dotyczące chorób diabetologicznych?

Dużym wyzwaniem jest ogromna liczba pacjentów – w Polsce cukrzyca dotyczy ok. 3 mln osób. Tendencja jest wzrostowa, a biorąc pod uwagę fakt, że cukrzycą czy stanem przedcukrzycowym zagrożonych jest dalsze 5 mln Polaków, to widzimy, że ten problem będzie się intensyfikował. Drugie wyzwanie, z którym musimy się mierzyć, to zbyt późna diagnoza lub jej brak. Szacujemy, że 0,5-1 mln osób z cukrzycą nadal jest niezdiagnozowanych, co oczywiście ogranicza możliwości leczenia i zapobiegania powikłaniom. Wykrywalność cukrzycy jest bardzo tania i niezmiernie prosta – wystarczy pobrać krew na czczo, co jest badaniem powszechnym i niemal bezkosztowym. Natomiast wciąż pokutuje niewielka świadomość społeczna związana z ryzykiem cukrzycy i wiele osób po prostu nie chce się badać, bo boi się diagnozy. Dlatego zdarzają się przypadki, że dopiero zawał serca lub udar mózgu jest tym momentem, kiedy chory przyjmuje informację o chorobie i zaczyna leczenie. Utrudnieniem na ścieżce poprawnej diagnozy jest też niedostateczna wiedza lekarzy rodzinnych, którzy czasem nie potrafią prawidłowo zidentyfikować pacjentów z grupy ryzyka. Trzeci obszar, w którym widzimy przestrzeń do poprawy opieki diabetologicznej związany jest z systemem refundacji leków. Sytuacja jest znacznie lepsza niż kiedyś, ale nadal liczymy, że resort zdrowia rozszerzy zakres refundacji.

A największe potrzeby indywidualne pacjentów z chorobami diabetologicznymi?

Jak w większości chorób przewlekłych, tak i u nas problemem są kolejki do lekarzy. Niestety diabetologów dostępnych w państwowej służbie zdrowia ubywa, bo prowadzenie poradni w naszym systemie staje się nieopłacalne i część specjalistów przechodzi do prywatnych placówek, na które wielu chorych nie stać. Liczymy też na wspomniane już rozszerzenie refundacji leków – te najbardziej nowoczesne leki i technologie dostępne są w Polsce tylko dla wąskich grup pacjentów. Tu barierą są oczywiście kwestie finansowe, bo refundacja leków dla chorych na wszystkie typy cukrzycy byłaby niezwykle kosztowna. Natomiast to i tak byłyby niższe wydatki niż w przypadku leczenia ciężkich powikłań, więc jako Polskie Stowarzyszenie Diabetyków przekonujemy ministerstwo, że rozszerzenie zakresu refundacji to nie koszt, tylko inwestycja. W przypadku cukrzycy typu 1 z dumą można powiedzieć, że jesteśmy światowym wzorem, jeśli chodzi o leczenie dzieci. Do poprawy nadal jest sporo obszarów w przypadku dorosłych z cukrzycą typu 1 oraz diagnostyki i leczenia cukrzycy typu 2.

Jak wygląda profilaktyka chorób diabetologicznych?

Około 10 proc. wszystkich zachorowań w Polsce to cukrzyca typu 1 i jest to choroba, której nie da się zapobiegać. Lekarze i naukowcy wciąż nie wiedzą, co dokładnie wywołuje tą chorobę. Zdecydowana większość przypadków, bo ok. 90 proc., to cukrzyca typu 2. Aby zminimalizować ryzyko zachorowania należy prowadzić zdrowy tryb życia, zdrowo się odżywiać, być aktywnym fizycznie i nie dopuszczać do nadwagi czy zwłaszcza otyłości. Częściowo cukrzyca typu 2 ma jednak podłoże genetyczne, niezależne od trybu życia. Cukrzyca jest nadal chorobą nieuleczalną, przewlekłą, której odpowiednie leczenie zapobiega powikłaniom, ale nie prowadzi do całkowitego wyleczenia.