Alergia, nietolerancja, a może celiakia?

Każdy pokarm może negatywnie wpływać na organizm i objawiać się wieloma, nieswoistymi dolegliwościami. O tym, jak odróżnić alergię pokarmową od nietolerancji, a także o najczęstszych alergenach i diecie bezglutenowej opowiada prof. dr hab. med. Zbigniew Bartuzi.

Prof. dr hab. med. Zbigniew Bartuzi

Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w latach 2015-2018,
Kierownik Kliniki Alergologii, Immunologii Klinicznej i Chorób Wewnętrznych Szpitala Uniwersyteckiego im. dr Jana Biziela w Bydgoszczy Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Alergie i nietolerancje pokarmowe często są ze sobą mylone – czym się od siebie różnią?

Alergia pokarmowa to reakcja immunologiczna organizmu wyzwalana przez pokarm, natomiast nietolerancja pokarmowa to reakcja organizmu wywołana przez pewnego rodzaju defekt organizmu polegający na braku niektórych enzymów, reakcjach farmakologicznych, metabolicznych itd. Łączy je jednak to, że chociaż to zupełnie inne przypadłości, mogą manifestować się podobnymi objawami. I tak ze strony układu pokarmowego pojawiają się wymioty, biegunki, utrata łaknienia, zaburzenia w odżywianiu, ze strony układu oddechowego – duszności, świsty, ucisk w krtani oraz rozwój astmy zależnej od uczulającego pokarmu, układu nerwowego – zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, snu, niepokój, bóle migrenowe głowy oraz skóry – pokrzywka, atopowe zapalenia skóry, obrzęk. Ponadto tylko w przypadku alergii może dojść do wstrząsu anafilaktycznego, czasami prowadzącego nawet do śmierci. Warto też wiedzieć, że w nietolerancji pokarmowej, chociaż objawy są podobne do alergicznych, to najczęściej nie są tak nasilone. Dodam też, że nietolerancja pokarmowa to zjawisko częstsze niż alergia pokarmowa oraz że każda z nich wymaga innego sposobu leczenia.

Jakie produkty i ich składniki najczęściej wywołują alergie, a jakie nietolerancje?

Wyróżnia się tzw. Złotą ósemkę, do której zalicza się alergeny takie jak: mleko krowie, białko jaja kurzego, skorupiaki, ryby, orzechy ogólnie, zwłaszcza orzechy ziemne, soja i pszenica. U dzieci najczęściej uczulają dwa pierwsze, a u dorosłych wszystkie pozostałe oraz alergeny pokarmowe pochodzenia roślinnego (występują zwłaszcza u pacjentów uczulonych również na pyłki roślin). Jeśli chodzi o nietolerancje pokarmowe, to jest to nadwrażliwość głównie na histaminę, barwniki, glutaminian sodu, konserwanty i aż u 37 proc. pacjentów w Polsce niedobór laktazy sprzyja nietolerancji mleka.

Jak powinna wyglądać odpowiednia dieta osób chorych na celiakię?

Celiakia to choroba genetyczna dotykająca 1-2 proc. populacji związana z nietolerancją glutenu, czyli białka, które jest obecne w nasionach pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa. Spożywanie glutenu przez osoby chore na celiakię, prowokuje zaburzenia immunologiczne, dotyczące głównie jelita (prowadzi m.in. do zaniku kosmków jelitowych) i wywołują szereg objawów ze strony układu pokarmowego, dlatego też muszą one stosować dietę bezglutenową. Nie jest to dieta prosta, gdyż gluten jest dodatkiem do wielu produktów, w tym m.in. sosów, mięsa, przekąsek, lodów, leków, niektórych płynów itp.

Czy osoby z nietolerancją glutenu mogą spożywać pieczywo?

Mogą spożywać pieczywo, pod warunkiem, że jest ono bezglutenowe, czyli wytworzone z mąki kukurydzianej, gryczanej, ryżowej, z ciecierzycy lub innej. Dostęp do pieczywa bezglutenowego jest powszechny, dlatego ze spokojem mogą je spożywać osoby mające celiakię i uwielbiające bułki, chleb oraz inne wypieki.

Jak ważne jest w przypadku celiakii restrykcyjne przestrzeganie diety?

Jest to niezwykle ważne. Spożywanie glutenu przez osoby chore na celiakię, nawet w śladowych ilościach prowokuje zaburzenia immunologiczne, dlatego też muszą one bezwzględnie stosować dietę bezglutenową. U tych osób spożycie nawet przypadkowo produktów, które zawierają śladowe ilości glutenu, prowokują nie tylko objawy brzuszne.

Czyli nawet jak się mocno chce, to nie można zjeść drożdżówki lub pączka?

Osoby chore, które cierpią i znają konsekwencje spożywania produktów z glutenem, mogą sobie ich odmówić. Większy problem stanowią produkty, które zawierają śladowe ilości glutenu, co może skutkować nieświadomym spożyciem. Dlatego też tak ważne jest, by pacjenci bezwzględnie czytali składy produktów i byli pod stałą opieką gastroenterologa.

Dr Katarzyna Wolnicka

Kierownik Projektu Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, dietetyk, ekspert Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w zakresie żywienia, współautorka wielu publikacji i poradników dotyczących roli żywienia w etiopatogenezie i profilaktyce chorób dietozależnych

Żywienie w chorobie refluksowej przełyku

Jeśli mamy nieco zachrypnięty głos, niesmak w ustach i boli gardło, mamy te objawy od jakiegoś czasu i nie są one objawami przeziębienia, mogą one być spowodowane przez nieprawidłowe działanie dolnego zwieracza przełyku. Jest to mięsień, który kontroluje przejście między przełykiem a żołądkiem, a kiedy nie zamyka się całkowicie, kwas żołądkowy i pokarm wracają do przełyku. Mamy wtedy właśnie do czynienia z refluksem żołądkowo-przełykowym. Najczęstszym objawem choroby refluksowej przełyku jest zgaga – ból w nadbrzuszu i klatce piersiowej, który czasami może nawet przypominać atak serca.

Jeśli epizody zgagi powtarzają się – lub jakiekolwiek inne objawy refluksu kwasowego – powinno się wdrożyć pewne zalecenia związane z żywieniem.

1. Jedz małe posiłki a częściej i spożywaj je powoli
Kiedy żołądek jest bardzo pełny, może to powodować cofanie się treści żołądka do przełyku.

2. Unikaj pewnych pokarmów
Istnieją pewne pokarmy, które mogą wpływać na wywołanie refluksu, w tym mięta, tłuste jedzenie, pikantne jedzenie, ostre przyprawy, pomidory, cebula, czosnek, kawa, herbata, czekolada i alkohol. Warto spróbować wyeliminować je, aby zobaczyć, czy to one powodują refluks, a następnie dodać je z powrotem jeden po drugim i obserwować objawy.

3. Nie pij napojów gazowanych
Powodują one wzdęcia, które sprzyjają przedostawaniu się kwasu żołądkowego do przełyku. Pij wodę niegazowaną zamiast wody gazowanej.

4. Nie kładź się po jedzeniu
Pozycja pionowa stojąca czy siedząca pomaga utrzymać kwas w żołądku, gdzie jest jego miejsce. Należy zjeść ostatni posiłek na trzy godziny przed pójściem spać. Oznacza to, że nie zaleca się drzemek po obiedzie, późnych kolacji i przekąsek o północy. Warto unikać energicznych ćwiczeń przez kilka godzin po jedzeniu. Spacer po kolacji jest w porządku, ale bardziej intensywny trening, zwłaszcza jeśli wymaga schylania się, może spowodować przedostanie się kwasu do przełyku.

5. Schudnij, jeśli twoja masa ciała jest nadmierna
Zwiększona waga rozciąga strukturę mięśniową, która wspiera dolny zwieracz przełyku, zmniejszając ciśnienie, które utrzymuje zwieracz w pozycji zamkniętej. Prowadzi to do refluksu i zgagi.