Wiadomość o atopowym zapaleniu skóry (AZS) dziecka, może budzić wiele wątpliwości i pytań ze strony rodziców. Najważniejszym pytaniem jest to, jak sobie poradzić, by zminimalizować rozwój choroby? Należy wiedzieć, że atopowe zapalenie skóry jest schorzeniem nieuleczalnym, ale właściwa profilaktyka oraz wykluczenie opcjonalnych alergenów ze środowiska, skutecznie zniwelują objawy skóry atopowej.

AZS – geny i środowisko

Jeszcze do niedawna atopowe zapalenie skóry było schorzeniem niezwykle rzadkim. Obecnie – według badań – częstość zachorowań na atopowe zapalenie skóry wśród małych dzieci sięga nawet 20 proc. Pierwsze objawy AZS, takie jak swędząca wysypka na policzkach oraz wysypka w zgięciach łokci i kolan, pojawiają się już między 3. a 6. miesiącem życia niemowlaka. Co jest ich przyczyną? U podstaw atopowego zapalenia skóry leżą czynniki genetyczne i tzw. atopia, czyli dziedziczna skłonność do chorób atopowych. Główne objawy AZS związane są natomiast z nadmierną, nieprawidłową reakcją obronną organizmu na małe dawki antygenów. Szacuje się, że ryzyko choroby u dziecka zdrowych rodziców wynosi od 5-15 proc. W przypadku, gdy jedno z rodziców cierpi na to schorzenie, ryzyko wzrasta do 20-40 proc., natomiast w sytuacji, gdy oboje rodzice chorują, ryzyko zwiększa się aż do 60-80 proc. Wpływ na rozwój atopowego zapalenia skóry mają również czynniki zewnętrze, takie jak zanieczyszczenie środowiska, klimat, drażniące czynniki chemiczne (np. dym papierosowy, detergenty) i mechaniczne (np. szorstkie tkaniny), czy też coraz częstsze obecnie alergeny pokarmowe, powiązane z przetworzoną chemicznie żywnością oraz alergeny powietrznopochodne.

Skóra atopowa, czyli jaka?

Rzadko zdajemy sobie sprawę, że nasza skóra to tak naprawdę organ odpowiedzialny za wiele podstawowych funkcji. Stanowi ona przede wszystkim najważniejszą barierę ochronną naszego organizmu, a naruszenie tej bariery może być groźne dla zdrowia – zwłaszcza w przypadku dzieci. U chorych na AZS dochodzi do znacznych zaburzeń w budowie skóry.

Zdrową skórę pokrywa płaszcz hydrolipidowy – mieszanina lipidów i łoju, która chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Pod płaszczem znajduje się warstwa rogowa zbudowana z korneocytów – zrogowaciałych komórek naskórkowych ułożonych gęsto niczym cegły, które dodatkowo uszczelnia jeszcze cement międzykomórkowy. W skórze atopowej płaszcz hydrolipidowy jest nieszczelny, a cement nie spaja wystarczająco korneocytów, które w przypadku osób chorych na AZS wykazują również nieregularny kształt. Zaburzenia w budowie płaszcza lipidowego zwiększają podatność na czynniki zewnętrzne, takie jak alergeny, które mogą powodować stany zapalne skóry i swędzenie. Nieprawidłowa budowa warstwy rogowej doprowadza natomiast do zwiększonej, przeznaskórkowej ucieczki wody, co znacznie zmniejsza poziom nawilżenia skóry.

W schorzeniu jakim jest AZS dochodzi zatem do znacznego defektu bariery naskórkowej, a skóra zaczyna przypominać nieszczelne sito, w efekcie czego jej funkcja ochronna zostaje znacznie ograniczona.

Szczególna ochrona i troska

Podstawową kwestią jest ochrona dziecka przed reakcją związaną ze swędzącą skórą. Drapanie, które przynosi dziecku tylko chwilową ulgę, jeszcze bardziej zaburza czynności ochronnej bariery lipidowej skóry – w wyniku drapania często dochodzi do odkrycia i infekcji głębszych warstw skóry, a rozwijające się ogniska bakterii zwiększają podrażnienie i pogłębiają świąd. Owy mechanizm nazywany jest Błędnym Kołem Zapalenia Atopowego i znacznie utrudnia on leczenie chorych na AZS. By wyeliminować wspomniany problem, należy przede wszystkim zadbać o krótko obcięte paznokcie u dzieci oraz nakładać maluchowi na noc rękawiczki, które uchronią go przed nadmiernym drapaniem. Istotna jest także zmiana codziennych zwyczajów związanych z pielęgnacją.

Niezwykle delikatna, atopowa skóra dziecka nie znosi ekstremalnych temperatur, stąd temperatura wody w trakcie kąpieli powinna być letnia, a sama kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 5-10 minut. Ważny jest także rodzaj zastosowanych kosmetyków do mycia ciała. Powinny być to emolienty, czyli preparaty natłuszczające i ochronne, najlepiej w postaci żelu lub oliwki. Tuż po kąpieli, należy bardzo delikatnie osuszyć ciało dziecka miękkim ręcznikiem, a na skórę dziecka stosuje się odpowiednie balsamy, maści i kremy. Przy uporczywym swędzeniu skóry można stosować również chłodne okłady – zaleca się stosowanie okładów na całe ciało dziecka poprzez owinięcie w mokrej pościeli. Kosmetyki przeznaczone dla dzieci z AZS powinny zawierać lipidy, takie jak cholesterol, czy ceramidy, hamujące utratę wody z naskórka. Istotna  jest również gliceryna, glikol i kwas hialuronowy, które wiążą cząsteczki wody oraz naturalne wyciągi z lukrecji czy aloesu, wykazujące działanie przeciwzapalne. Preparatami tego rodzaju należy smarować skórę dziecka kilkakrotnie w ciągu doby, zwłaszcza wieczorem, gdyż świąd nasila się w godzinach nocnych.

Ważną kwestią jest także odpowiednia temperatura i wilgotność pomieszczenia, w którym przebywa niemowlę, dlatego dobrym rozwiązaniem będzie zastosowanie odpowiednich nawilżaczy powietrza. Rodzice bezwzględnie powinni zadbać również o to, by dziecko unikało kontaktów z potencjalnymi alergenami – kurzem, pyłkiem, dymem papierosowym, itp. Konieczna jest też zmiana garderoby malucha – dzieci powinny nosić przede wszystkim ubrania z delikatnej i przewiewnej bawełny. Delikatna atopowa skóra dziecka nie powinna się przegrzewać, gdyż ciało bardziej się poci, a to może pogarszać stan skóry i nasilać swędzenie. Do kosza musi pójść odzież z domieszką sztucznych tkanin, typu nylon czy akryl, które nie pozwalają skórze oddychać. W chłodniejsze dni należy ubierać dzieci na cebulkę w kilka lekkich, bawełnianych warstw odzieży, a wszystkie ubrania powinno się prać w delikatnych, antyalergicznych środkach.

Lista obowiązujących reguł stosowanych przy atopowym zapaleniu skóry dzieci jest dość długa i szczegółowa. Często wymaga ona całkowitej zmiany codziennych nawyków, co dla niektórych rodziców może wydawać się uciążliwe i trudne. Należy jednak pamiętać, że wprowadzenie tych zasad w życie znacząco wpływa na zahamowanie rozwoju schorzenia i poprawę stanu skóry dziecka. Po pewnym czasie staną się one również zwykłą codziennością i czymś zupełnie naturalnym.