Atopowe zapalenie skóry (AZS, wyprysk atopowy, atopic dermatitis) jest przewlekłą, zapalną chorobą skóry na podłożu atopii. Jakie są jej objawy i kogo dotyczy choroba?
Dr Lidia Ruszkowska
Pediatra, dermatolog Kierownik Oddziału Dermatologii Dziecięcej MSS, Warszawa, Bursztynowa 2 Gabinet Dermatologii Dziecięcej „Baby Derm”
Atopia jest nieprawidłową odpowiedzią układu immunologicznego na prawidłowe czynniki, zarówno spożywane (pokarmowe), jak i zewnętrzne (zewnątrzpochodne: kurz, pyłki roślin, zapachy, itp.). Skłonność do atopii jest u większości pacjentów uwarunkowana genetycznie, czyli w rodzinie występują inne choroby atopowe, takie jak: alergiczna astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, czy alergiczne zapalenie spojówek.
Istotnym czynnikiem, który jest odpowiedzialny za wystąpienie objawów jest genetyczny defekt bariery skórnej polegający na niedoborze białka filagryny i mniejszej ilości tłuszczy, ceramidów i skwalenu w naskórku. Czyni to skórę nadmiernie suchą i przepuszczalną dla alergenów powietrznopochodnych. Ważnym czynnikiem sprawczym objawów jest nadmierna kolonizacja naskórka gronkowcem złocistym, co jest przyczyną tak częstych nadkażeń bakteryjnych skóry atopowej.
Czym charakteryzuje się AZS?
Objawy AZS często rozpoczynają się u niemowląt, ale mogą również objawić się w każdym wieku, nawet u dorosłych. U niemowląt i małych dzieci atopowe zapalenie skóry zdecydowanie częściej, niż w pozostałych grupach wiekowych, przebiega z nasilonymi objawami, często zajmującymi całą powierzchnię skóry (erytrodermia). Aktualne statystyki ujawniają, że nawet u 25 proc. małych dzieci stwierdza się objawy alergii i obserwuje się wzrost zachorowań na tę chorobę. Objawy choroby są bardzo zróżnicowane ich wygląd i lokalizacja zależy od wieku pacjenta. Początkowo pojawia się rumień, któremu towarzyszy silny świąd. Na skutek niepohamowanego drapania powstają nadżerki (małe ranki), pęcherzyki i sączące powierzchnie.
Świąd jest tak nasilony, że zaburza normalne funkcjonowanie chorego, pacjent skupiony jest tylko na drapaniu, nawet podczas snu. Według przeprowadzanych ankiet, to właśnie uczucie świądu jest objawem, którego pacjent chciałby się pozbyć, dopiero w drugiej kolejności wymieniany jest wygląd zmian skórnych. AZS przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Ponieważ czynniki powodujące zaostrzenie są wielorakie, rzadko jest to jeden czynnik, trudno jest przewidzieć, kiedy dojdzie do powstania nowych zmian skórnych. U starszych dzieci, młodzieży i osób dorosłych nasilenie choroby jest wywołane stresem. Obserwuje się również sezonowość pogorszenia AZS. U większości pacjentów w okresie lata dochodzi do złagodzenia objawów. Korzystny wpływ na to mają: okres wakacji (mniej stresu), przebywanie na słońcu, noszenie mniejszej ilości ubrań, większa wilgotność powietrza w mieszkaniach. W okresie jesienno-zimowym niekorzystny wpływ ma ogrzewanie pomieszczeń powodujące nadmierną suchość powietrza.
W okresach remisji skóra atopika nie wygląda, jak skóra zdrowego człowieka. Utrzymuje się suchość i chropowatość powierzchni skóry, w miejscach, gdzie najczęściej występują zaostrzenia dochodzi do pogrubienia naskórka (lichenizacja), zaznaczenia linii skóry (tzw. skóra słonia). Na twarzy utrzymują się tzw. stygmaty AZS: przebarwienia powiek (wygląd szopa pracza), obecność dodatkowego fałdu powiek dolnych (fałd Dennie-Morgana), przebarwienia bocznych powierzchni szyi (tzw. brudna szyja), paznokcie lakierowane, grudki z pocierania na nadgarstkach. Również w okresach remisji utrzymuje świąd skóry, często nieadekwatny do zmian skórnych.
Jak przebiega leczenie AZS?
Leczenie AZS jest zależne od wielu czynników: wieku, nasilenia objawów i statusu ekonomicznego. Postać łagodna AZS wymaga jedynie leczenia miejscowego. W okresie nasilenia objawów stosuje się preparaty glikokortykosteroidowe (GKS, sterydy) i/lub inhibitory kalcyneuryny. Takie leczenie ma złagodzić stan zapalny, stosuje je się krótko (kilka dni), a następnie przechodzi się do leczenia długofalowego, w którym wykorzystuje się emolienty i właściwą pielęgnację ciała (kąpiele lecznicze). Emolienty są preparatami, które nawilżają skórę, odbudowują naskórek i mogą zawierać w swoim składzie substancje p/zapalne (np. cynk), p/świądowe i odkażające. Regularne stosowanie emolientów jest bardzo ważnym elementem terapii, zarówno w okresach zaostrzeń i remisji.
W postaciach AZS o średnim i ciężkim przebiegu stosuje się leczenie ogólne: GKS, cyklosporynę, światłolecznictwo (PUVA, UVB 311). Wdrożenie takiego leczenia powinno odbywać się w leczeniu szpitalnym. W ostatnich latach podejmuje się próby leczenia lekami biologicznymi.
Ważnym elementem terapii jest opieka psychologiczna. W przypadkach o udokumentowanej alergii na pokarmy stosuje się diety eliminacyjne, których wdrażanie i kontynuacja powinno być kontrolowane przez dietetyka. Nadal dyskusyjna jest wartość stosowania w AZS leków p/histaminowych.
Leczenie AZS jest trudne, wymaga dużej wiedzy, dobrej relacji pacjent (rodzice/opiekunowie)- lekarz i każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia. Nieosiągalnym ideałem byłoby istnienie ośrodków leczenia AZS, w których chory uzyskałby kompleksową poradę: dermatologa, alergologa, dietetyka i psychologa.
