Profilaktyka zawału serca – jak zadbać o serce i naczynia

Prawdziwą plagą naszych czasów są choroby układu sercowo-naczyniowego. Z ich powodu umiera prawie co druga osoba w Polsce.

Prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski

Instytut Kardiologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Drugą co do ważności grupą chorób są nowotwory. Wśród chorób układu krążenia schorzeniem w największym stopniu zagrażającym zdrowiu Polaków jest choroba niedokrwienna serca (w tym zawał serca). Choroby serca i naczyń są też jedną z głównych przyczyn inwalidztwa i niezdolności do pracy. Ocenia się, że liczba osób z rozpoznaną chorobą wieńcową w Polsce sięga 1,5 miliona, 90 000 tysięcy Polaków rocznie zapada na zawał serca, a prawie 200 000 jest hospitalizowanych z powodu innych postaci choroby niedokrwiennej serca. Ponadto, Narodowy Fundusz Zdrowia odnotowuje rocznie około 200 000 hospitalizacji z powodu niewydolności serca.

Najważniejszymi przyczynami zawałów serca są: palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, za wysokie stężenie cholesterolu (czyli hipercholesterolemia), cukrzyca oraz otyłość. Ocenia się, że około 9 mln Polaków pali papierosy, około 10,5 mln ma nadciśnienie tętnicze, około 18 mln za duże stężenie cholesterolu, a około 3 mln cukrzycę. Wymienione czynniki prowadzą do rozwoju miażdżycy tętnic, która prowadzi do choroby wieńcowej, zawałów serca i udarów mózgu, a także wielu innych problemów w układzie krążenia. Szczególnie narażone na powstanie chorób układu krążenia są osoby, u których występuje jednocześnie kilka czynników ryzyka. Wspomniane tzw. czynniki ryzyka nawzajem nasilają swoje szkodliwe działanie. Dlatego osoba mająca np. wysokie ciśnienie tętnicze, wysokie stężenie cholesterolu oraz cukrzycę ma wielokrotnie większe ryzyko wystąpienia zawału serca niż osoba cierpiąca na „tylko” jedną z wymienionych chorób.

Współczesna medycyna dysponuje skutecznymi metodami leczenia zarówno zespołu uzależnienia od tytoniu (tak nazywa się fachowo uzależnienie od palenia papierosów), nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii, jak i cukrzycy. Osoby, które cierpią na wymienione choroby, a skuteczne leczenie nie było dotąd wdrożone powinny zwrócić się do lekarza rodzinnego. Natomiast osoby, u których nie wykryto tych schorzeń co pewien czas powinny poddawać się badaniom kontrolnym. O częstości wykonywania oceny stężenia cholesterolu czy cukru we krwi również zdecyduje lekarz rodzinny.

Zapobieganie chorobom serca w pierwszym rzędzie polega na unikaniu dymu tytoniowego (czyli niepaleniu, ale też unikaniu tzw. palenia biernego), regularnej aktywności fizycznej oraz zdrowym sposobie odżywiania (dieta urozmaicona, niskotłuszczowa, z małą zawartością soli kuchennej, bogata w różne warzywa i owoce), a także skutecznym leczeniu (jeśli są obecne) nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii i cukrzycy. W leczeniu tych chorób bardzo duże znaczenie ma systematyczność przyjmowania zaleconych leków. Ostatnio modyfikacji uległy zasady leczenia nadciśnienia tętniczego i hipercholesterolemii. Nowe badania dowiodły, że skuteczne i skrupulatne leczenie obu chorób przekłada się na mniejsze zagrożenie wystąpieniem zawału serca, niewydolności serca, udaru mózgu i dłuższe życie. Obecnie uważa się, optymalne ciśnienie u chorego z nadciśnieniem tętniczym to ciśnienie < 130/80 mmHg u większości osób w wieku < 65 lat i < 140/80 mmHg u osób starszych. Z kolei stężenie cholesterolu LDL (tzw. „zły cholesterol”) powinno wynosić poniżej 1,8 mmol/l (czyli < 70 mg/dl) u osób po zawale serca, po udarze mózgu oraz u większości osób z cukrzycą, poniżej 2,5 mol/l (czyli < 100 mg/dl) u osób z innym tzw. czynnikami ryzyka (np. osoby z nadciśnieniem tętniczym, palące tytoń, otyłe, itd.), a u pozostałych < 3,0 mmol/l (czyli poniżej 115 mg/dl).

Prof. Przemysław Mitkowski

Prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, I Klinika Kardiologii UM w Poznaniu

Ewelina Zych-Myłek

Prezes fundacji Instytut Świadomości

Mierzenie ciśnienia tętniczego wydaje się proste, ale czy na pewno? Okazuje się, że czynność ta jest bardziej skomplikowana niż się wydaje, a miarodajne wyniki osiąga się stosując do ważnych, z medycznego punktu widzenia, zasad. Co powinni wiedzieć pacjenci?

Kilka typów ciśnienia tętniczego

Zbyt wysokie ciśnienie tętnicze jest czynnikiem ryzyka wielu powikłań w układzie sercowo-naczyniowym, w tym zawału serca, stąd jego wartości należy kontrolować systematycznie. W zależności od tego, jakie mamy ciśnienie tętnicze w różnych odstępach czasu powinniśmy powtarzać jego pomiary.

– Jeżeli jesteśmy zdrowi i mamy ciśnienie optymalne tj. poniżej 120/80 mm Hg, powinniśmy dokonywać pomiarów nie rzadziej niż raz na 5 lat. Jeżeli jest prawidłowe (do 130/85), mierzenie powinno odbywać się co najmniej raz na 3 lata. Ciśnienie 130-139/85-89 mm Hg nazywane wysokim prawidłowym wymaga pomiaru już raz do roku. U pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym pomiary ciśnienia wykonuje się w czasie każdej wizyty lekarskiej. – wymienia Profesor.

Prawidłowe ciśnienie, czyli jakie?

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego pierwsze pomiary w warunkach gabinetu lekarskiego, należy wykonać na obydwu ramionach i trzeci pomiar na ramieniu o wyższym ciśnieniem. Odstęp między kolejnymi pomiarami to 1-2 min. Przy kolejnych wizytach dwa pomiary to absolutne minimum. Jeśli dwa pomiary na ręce z wyższym ciśnieniem nie różnią się o więcej niż 10 mm Hg, wyliczamy z nich średnią i podajemy jako finalną wysokość ciśnienia. Jeżeli na dwóch kolejnych wizytach wartości ciśnienia wynoszą 140/90 mm Hg lub więcej, rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze.

– Problem stanowią niewielkie zwyżki ciśnienia w warunkach gabinetu lekarskiego, czyli kiedy ciśnienie skurczowe wynosi 140-159 mm Hg a rozkurczowe 90-100 mm Hg, bo mogą być związane z tzw. nadciśnieniem „białego fartucha”, które występuje, jeśli pacjent wysokie wartości ciśnienia ma tylko w gabinecie. Z powyższych względów niezwykle ważne jest wykonywanie pomiarów w domu samodzielnie przez pacjenta. – tłumaczy profesor. Dla pomiarów „domowych” wartości dla rozpoznania nadciśnienia tętniczego są niższe (135/85 mmHg).

Aparat aparatowi nierówny

Międzynarodowe organizacje zrzeszające specjalistów ds. nadciśnienia tętniczego zalecają, aby do pomiaru ciśnienia w warunkach ambulatoryjnych oraz domowych stosować te urządzenia, których wiarygodność została potwierdzona w niezależnych badaniach klinicznych, przeprowadzanych wg. specjalnych protokołów walidacyjnych oraz żeby nie używać aparatów nadgarstkowych, ponieważ ten typ urządzeń nie zapewnia wiarygodnej, powtarzalnej oceny ciśnienia tętniczego.

– Stosuje się mankiet na ramię, u dorosłych powinien mieć 12-13 cm szerokości i 35 cm długości. Oczywiście dla osób z większym niż 32 cm lub mniejszym niż 24 cm obwodem ramienia, należy stosować mankiety z odpowiednio dłuższym i krótszym mankietem. Dostępne są aparaty, które automatycznie dokonują pomiarów przez całą dobę. Mierzą ciśnienie co 15-20 min. w ciągu dnia i co 20-30 minut w nocy, następnie obliczają wartości średnie. Tego typu pomiary stosuje się u wybranych chorych z dużymi wahaniami ciśnienia lub różnicami w pomiarach „domowych” i „gabinetowych.” – wyjaśnia prof. Mitkowski.

Pacjenci sami powinni dokonywać pomiarów, co najmniej na 3 dni (lepiej na 5-7 dni) przed każdą wizytą u lekarza, o tych samych godzinach rano, przed wzięciem leków i wieczorem, każdorazowo co najmniej 2 pomiary.

– Jeżeli wartości dwóch pomiarów nie różnią się o więcej niż 10 mm Hg, należy wyliczyć z nich średnią i wpisać do dzienniczka pomiarów ciśnienia. – dodaje profesor.

Materiał powstał w ramach cyklu Pacjent ze Świadomością

Profilaktyka zawału serca – jak zadbać o serce i naczynia

Prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski

Zmierzyć się z ciśnieniem tętniczym

Prof. Przemysław Mitkowski

Ewelina Zych-Myłek