Choroba wieńcowa – jaki jest profil pacjenta?

Choroba niedokrwienna serca to obecnie w Polsce jedna z najczęstszych chorób przewlekłych.

Jarosław Kaźmierczak

Kardiolog, przewodniczący elekt Sekcji Rytmu Serca PTK, od 2014 do 2022 roku konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii, od 2019 roku kierownik Kliniki Kardiologii Pomorskiego UM w Szczecinie

Może pojawić się niepostrzeżenie w wyniku długotrwałego oddziaływania na organizm tzw. czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Warto zatem zwrócić uwagę nawet na najmniej charakterystyczne objawy, przeprowadzić szczegółowy wywiad z pacjentem, by zawczasu wprowadzić leczenie zachowawcze. Co jeszcze ważniejsze, trzeba identyfikować czynniki sprzyjające chorobie (czynniki ryzyka) i efektywnie je eliminować lub modyfikować, aby nie dopuścić do rozwoju choroby.

Choroba wieńcowa – jak i kiedy się objawia?

Klinicznie wyróżnia się dwie zasadnicze postaci choroby niedokrwiennej serca, zwanej także chorobą wieńcową – ostre zespoły wieńcowe oraz przewlekłe zespoły wieńcowe. Ostre charakteryzują się nagłymi niebezpiecznymi objawami. Wyróżnia się tutaj: nagły zgon sercowy, zawał serca (u nawet 80 tys. pacjentów w Polsce rocznie) oraz niestabilną dusznicę bolesną. Objawami zawału serca są nagłe, zwykle silne bóle w klatce piersiowej, najczęściej zamostkowe. Typowe są dolegliwości występujące w spoczynku. Oczywiście spektrum objawów jest szerokie, mogą pojawiać się również te nietypowe, jak np. bóle brzucha, nudności, wymioty, bóle barków, rąk, co też powinno zaniepokoić pacjenta i zwrócić uwagę lekarza.

Przewlekła choroba wieńcowa ma mniej intensywne symptomy, rozwija się niepostrzeżenie latami, co może być bardzo niebezpieczne. Głównym objawem jest wysiłkowy ból w klatce piersiowej, który ustępuje przy odpoczynku.

Jakie są przyczyny choroby wieńcowej?

Najczęstszą bezpośrednią przyczyną jest miażdżyca tętnic wieńcowych, czyli zmiany zawężające światło tętnic. Rzadziej bywają to zatory czy skurcze naczyń. Przyczyn samej miażdżycy jest wiele, a najważniejsze czynniki jej sprzyjające (tzw. czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego) to m.in. palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, wysokie stężenie cholesterolu LDL w surowicy krwi (ok. 200 tys. Polaków ma wrodzoną hipercholesterolemię rodzinną), cukrzyca, otyłość, mała aktywność fizyczna, nieprawidłowe odżywianie (zbyt dużo kalorii, tłuszczów, cukru, za mało warzyw i owoców), a także – co nie jest jeszcze należycie doceniane – zanieczyszczenie powietrza, szczególnie tzw. małymi cząstkami, które powstają głównie w procesach spalania węgla i drewna.

Jak często zespół wieńcowy występuje u chorych w Polsce i na świecie? Jaki jest profil pacjenta – kto najczęściej choruje?

Zachorowalność na chorobę wieńcową w Polsce jest dużo wyższa niż w innych krajach Europy. W Polsce na chorobę niedokrwienną serca choruje ponad 1,6 mln osób (4,2 proc. populacji). Wiek pacjentów też jest niższy – Polacy zaczynają chorować dużo wcześniej. Najczęściej są to osoby, u których występują wymienione czynniki ryzyka powodujące miażdżycę. Większość z przyczyn jest modyfikowalna, jednak to, na co nie mamy wpływu to wiek i płeć – choroba wieńcowa częściej występuje u mężczyzn. Bardzo obciążającym czynnikiem jest również wystąpienie choroby wieńcowej w młodym wieku u członka rodziny – ojca lub matki, przed 55. rokiem życia. Dlatego w prewencji ostrych zespołów wieńcowych kluczowy jest dokładny wywiad z pacjentem.

Jak wygląda proces diagnozy choroby wieńcowej? Jakie są jej objawy?

Podstawowe objawy to ból w klatce piersiowej podczas wysiłku lub sytuacji stresowej, ale mogą też wystąpić wcześniej wymienione niecharakterystyczne symptomy. W pierwszej kolejności należy wykonać standardowe badanie EKG – zwykle wychodzi ono prawidłowo, dlatego warto przeprowadzić próbę wysiłkową lub badania obrazowo-czynnościowe, scyntygrafię serca lub rezonans magnetyczny w celu oceny obecności obszarów niedokrwienia mięśnia sercowego lub tomografię komputerową tętnic wieńcowych. Jeśli podczas tych badań stwierdzi się nieprawidłowości, wykonuje się klasyczną koronarografię, czyli inwazyjne badanie kontrastowe tętnic wieńcowych, które pozwala na ocenę ewentualnych zwężeń. W przypadku istotności tych przewężeń można od razu wykonać zabieg leczniczy – angioplastykę wieńcową, najczęściej połączoną z implantacją tzw. stentów.

Jakie są dostępne metody leczenia w Polsce?

Wśród pacjentów planowo zakwalifikowanych do koronarografii u około 30 proc. przewężenia nie są istotne i chorzy są leczeni zachowawczo – poprzez eliminację czynników ryzyka i przyjmowanie leków doustnych. U 40 do 45 proc. pacjentów stosowana jest przezskórna angioplastyka wieńcowa z implantacją stentów. Reszta, 25-30 proc. chorych wymaga operacji kardiochirurgicznej, polegającej na wszczepieniu by-passów aortalno-wieńcowych. Zabieg ten wykonywany jest wtedy, gdy stwierdza się wiele przewężeń w większości tętnic wieńcowych. Chorzy zakwalifikowani do angioplastyki wieńcowej czy operacji by-passów także wymagają eliminacji i modyfikacji czynników ryzyka i przyjmowania leków doustnych.

Dowiedz się na temat: Szczepionka na miażdżycę. Jaką zapewni ochronę?

Prof. zw. dr hab. med. Jerzy Sadowski, dr h.c.

Specjalista Kardiochirurg, Collegium Medicum Uniwersytet Jagielloński, Konsultant Wojewódzki – ekspert i ambasador Głosu Seniora

Izolacja sprawia, że mamy coraz mniej okazji do uprawiania aktywności fizycznej, co przekłada się na nasze zdrowie. Dotyczy to również seniorów, którzy już zmagają się z wieloma przewlekłymi chorobami. Jak zatem mogą oni wesprzeć swój organizm w tych trudnych czasach? Rozmawialiśmy o tym z naszym ekspertem.

W dobie pandemii wiemy, jak ważne jest zachowanie zdrowia. Co seniorzy mogą zrobić, by utrzymać serce w dobrej kondycji, pozostając w izolacji?

Seniorzy powinni dbać o kontrolę i leczenie chorób przewlekłych, na które cierpią, ale pandemia nie zwalnia ich od normalnego trybu życia. Mimo wszystko powinni wychodzić z domu na spacery, uprawiać dostosowaną do wieku aktywność fizyczną i intelektualną. Polecam im słuchanie muzyki, oglądanie przedstawień teatralnych online, które wymagają myślenia w przeciwieństwie do automatycznego oglądania telewizji bez ruchu. Podtrzymanie nie tylko sprawności fizycznej, ale także zdolności emocjonalnej i intelektualnej jest ważne, by senior nie popadł w apatię. Stąd też kluczowe są rozmowy telefoniczne z bliskimi, a także rozwiązywanie krzyżówek.

Jak zatem powinna wyglądać dieta osób starszych jako działanie profilaktyczne przeciwko chorobom serca?

Podczas izolacji człowiek mniej się rusza, dlatego seniorzy mają tendencję do tycia, co wpływa na zdrowie m.in. układu sercowo-naczyniowego. Osoby starsze muszą kontrolować masę ciała i kilka razy w tygodniu stawać na wadze. Idzie wiosna, zatem zaczynają się pojawiać nowalijki i coraz więcej jarzyn, dzięki czemu można jeść zdrowiej i lżej. O czym zawsze powinni pamiętać seniorzy nie tylko w czasie pandemii czy wiosny, to mniejsze ilości pieczywa i tłuszczu zwierzęcego, a właśnie dużo warzyw oraz bazowanie na białym, chudym mięsie. W okresie zimowym można również wspomagać się suplementami z witaminami (choć nie jestem ich zwolennikiem) i korzystać z mrożonych warzyw i owoców.

A jaka aktywność fizyczna jest zalecana na wzmocnienie serca osobom starszym? I jak zachęcić do niej seniorów? Jaki wpływ mają ćwiczenia na układ sercowo-naczyniowy?

Osoby starsze powinny pomyśleć nad tym, w jaki sposób mogą się uaktywnić i fizycznie, i mentalnie na miarę własnych możliwości. Zazwyczaj jest to spacer z przyjaciółmi lub rodziną, któremu towarzyszą rozmowy i pogawędki. Bardzo polecam w okresie wiosennym i letnim częste wychodzenie na słońce, by stymulować produkcję witaminy D w organizmie.

Jeśli chodzi o wpływ aktywności fizycznej na zdrowie, to jest on ogromny. Im wcześniej zaczniemy się regularnie ruszać, tym lepiej. Zaprogramowani na ruch seniorzy są pozytywnie nastawieni do życia, co przekłada się także na kondycję ich organizmu.

Czy zaleca się wykonywanie badań profilaktycznych? Jak ważna jest ciągłość terapii i diagnostyki u osób starszych, szczególnie w pandemii?

Seniorzy najczęściej zmagają się już z wieloma schorzeniami, które powinni stale kontrolować u lekarza. Ostrzegam, by przede wszystkim nie zaniedbywać leczenia i nie przerywać terapii. Panująca pandemia nie powinna być wymówką. Cukrzyca i nadciśnienie, czyli choroby najczęściej występujące u starszych osób, wymagają stałego monitorowania. Każde zaprzestanie brania leków czy też mierzenia poziomu ciśnienia i cukru może być dla nich groźne. Faktycznie, można zauważyć, że seniorzy rzadziej zgłaszają się do przychodni, ponieważ boją się, że się zarażą. Niestety to nie oznacza, że mniej chorują – wręcz przeciwnie, trafiają do nas za późno. Na szczęście większość starszych osób, powyżej 70. roku życia powinna być już zaszczepiona, a więc odporna na wirusa.