Ból w leczeniu uzależnień

Czy ból może mieć znaczenie w rozwoju i leczeniu uzależnienia od substancji psychoaktywnych?

Dr hab. n. med. Andrzej Jakubczyk

Katedra i Klinika Psychiatryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Psychopatologia bólu

Ból kojarzony jest zazwyczaj przede wszystkim z doświadczeniem o charakterze fizycznym, jednak warto podkreślić, że za sprawą uwarunkowań neurobiologicznych nieodłącznie i nierozerwalnie towarzyszą mu bardzo konkretne zjawiska psychiczne, takie jak obniżenie nastroju, lęk, zaburzenia snu, gorsza kontrola własnego zachowania. Całkowicie zrozumiałym jest, zatem poszukiwanie środków, które oddziałują nie tylko na komponentę somatyczną bólu, ale również na komponentę psychologiczną.

Ból zwiększa ryzyko używania substancji psychoaktywnych

Skutecznym „lekiem”, działającym na wszystkie składniki bólu mogą wydawać się (na początku używania) niektóre substancje psychoaktywne (SPA), wśród których należy wymienić w pierwszej kolejności alkohol, opioidy (np. heroina, morfina, tramadol) oraz pochodne konopi indyjskich (tetrahydrokannabinoidy; THC, np. marihuana, haszysz).

Ze względu na dostępność i skalę używania, największe znaczenie spośród powyższych ma oczywiście alkohol, choć omówione poniżej mechanizmy są wspólne dla wszystkich substancji uzależniających, które mają działanie przeciwbólowe. Dla podkreślenia skali problemu warto przytoczyć wyniki badań dotyczących związków pomiędzy doświadczeniem bólu fizycznego, a używaniem etanolu. Wykazano, że ok 28 proc. osób doświadczających przewlekłego bólu fizycznego używa alkoholu, jako środka przeciwbólowego; u osób tych opisano dwukrotnie większe ryzyko uzależnienia od alkoholu. Z drugiej strony stwierdzono, że w populacji pacjentów uzależnionych od alkoholu 30-50 proc. osób relacjonowało dolegliwości bólowe o umiarkowanym lub silnym nasileniu. W grupie osób z uzależnieniem mieszanym wartości te wyniosły od 18 do 38 proc. Należy podkreślić, że wykazano istotny związek występowania dolegliwości bólowych z niekorzystnym wynikiem leczenia odwykowego. Co więcej, wstępne badania pokazują, że interwencja przeciwbólowa w sposób znamienny poprawia wyniki leczenia odwykowego.

Używanie substancji psychoaktywnych może prowadzić do pojawienia się lub nasilenia bólu

Wspomniane powyżej „korzyści” mogące płynąć z używania substancji psychoaktywnych mają złudny i krótkoterminowy charakter. W toku używania SPA obserwujemy, bowiem:

● Postępujące uszkodzenie narządów wewnętrznych, które może powodować dolegliwości bólowe (np. uszkodzenie błony śluzowej żołądka, polineuropatia, zapalenie wątroby, trzustki w przypadku alkoholu).

● Urazy (występują istotnie częściej u osób używających SPA – alkohol!), mogą prowadzić do ostrych, a często przewlekłych dolegliwości bólowych.

● Pojawienie się objawów zespołu abstynencyjnego. Jednym z nich, w przypadku etanolu, THC i opioidów, są dolegliwości bólowe (nadwrażliwość sensoryczna, obniżenie progu bólu).

W kontekście powyższych faktów można, zatem stwierdzić, że substancje, które początkowo były używane, jako środki przeciwbólowe, z czasem mogą stać się same źródłem i przyczyną dolegliwości bólowych. Jednocześnie ból, jako rzeczywisty, ale także potencjalny, antycypowany objaw zespołu abstynencyjnego staje się czynnikiem podtrzymującym przyjmowanie substancji, co zamyka błędne koło chorobowe. Warto również podkreślić, że łączenie alkoholu z innymi środkami przeciwbólowymi (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne) może grozić groźnymi dla zdrowia i życia powikłaniami (uszkodzenie wątroby, choroba wrzodowa żołądka).

Jak konstruktywnie radzić sobie z bólem?

W świetle powyższych informacji kluczowe wydają się przede wszystkim oddziaływania profilaktyczne, uwzględniające zarówno prawidłowe leczenie dolegliwości bólowych za pomocą leków do tego przeznaczonych, jak i uwzględnienie w oddziaływaniach terapeutycznych opisanej na wstępie komponenty psychicznej bólu. Konieczne może być niekiedy włączenie leczenia przeciwdepresyjnego (niektóre leki przeciwdepresyjne mają bezpośrednio udowodnione działanie przeciwbólowe), lub interwencja psychologiczna nastawiona na wzmocnienie myślenia pacjenta w kierunku aktywnego przeciwstawienia się bólowi, (co pomaga uruchomić efektywne strategie radzenia sobie z bólem: rehabilitacja, leczenie choroby podstawowej). Z drugiej strony przyjęcie katastroficznej postawy wobec doświadczenia bólu może prowadzić do ujawnienia objawów depresyjnych i przyjęcia strategii unikania bólu (np. używanie substancji psychoaktywnych, myśli samobójcze).

W przypadku, kiedy mamy do czynienia z pacjentem, u którego występują objawy uzależnienia od substancji (występowanie objawów zespołu abstynencyjnego jest warunkiem wystarczającym do rozpoznania uzależnienia) konieczne jest zgłoszenie się na stosowne leczenie odwykowe. Warto zaznaczyć, że w celu rozpoczęcia leczenia w poradni uzależnień w Polsce nie jest potrzebne skierowanie. Choć to niekiedy trudne, także z lekarzem rodzinnym warto porozmawiać nie tylko o objawach somatycznych (ból!) i sposobach radzenia sobie z nimi. W przypadku występowania objawów psychopatologicznych potrzebna i efektywna może być również pomoc specjalisty psychiatry.

Warto zaznaczyć, że w celu rozpoczęcia leczenia w poradni uzależnień w Polsce nie jest potrzebne skierowanie.

Mężczyzna ze stali to stereotyp, który niestety jeszcze funkcjonuje w naszym społeczeństwie.

Małgorzata Kornacka

Psycholog, certyfikowany terapeuta uzależnień, biegły sądowy w przedmiocie uzależnienia Sądu Okręgowego w Lublinie, trener rozwoju osobistego

Na szczęście, to zaczyna się zmieniać i miejmy nadzieję, że zmiana ta będzie trwała. Obecne czasy wymusiły na mężczyznach wiele zmian. W sferze zawodowej stawiane są im coraz większe wymagania, a życie osobiste nie pozwala zwolnić. Nadal podążają za pierwotnym instynktem bycia łowcą czyli „mieć” przy jednoczesnej potrzebie „być”, czyli bycie tatusiami, kompanami zabaw, powiernikami tajemnic dorastających dzieci. To wymusiło otwarcie się męskiej psyche na całą paletę różnych odcieni emocji w tym na nieznany dotąd rodzaj lęku. W konsekwencji zrodziło to wewnętrzną ambiwalencję „być czy przede wszystkim mieć”. Szukanie odpowiedzi często ma miejsce przy kieliszku wódki, lampce wina czy butelce piwa. Czym większa ambiwalencja i stres z nią związany tym intensywniejsze poszukiwania odpowiedzi. Pozornie wszystko na początku wygląda spójnie i bezpiecznie. To ma jednak bardzo wysoką cenę, jest jak zaciągnięcie olbrzymiego kredytu, który spłacają wszyscy bliscy przez wiele lat. Ceną tą jest nałóg.

Według danych Ministerstwa Zdrowia w Polsce jest około 700 tys. Alkoholików – 2 proc. społeczeństwa. Z nadużywaniem alkoholu wiąże się ponad dwieście chorób i urazów. Statystyczny Polak wypija dwukrotnie więcej niż światowa średnia. Większość uzależnionych to mężczyźni w wieku 30-64 lat. 80 proc. pacjentów placówek lecznictwa odwykowego to mężczyźni. Nadmierne picie alkoholu pociąga za sobą całe mnóstwo konsekwencji: chorobę wieńcową, nadciśnienie, osłabienie wydolności seksualnej, udar mózgu czy zawał, które jakkolwiek byśmy to sobie tłumaczyli nie idą w parze z wizerunkiem współczesnego, zadbanego, rodzinnego, operatywnego mężczyzny.

Z biegiem czasu i ilości wypijanego regularnie alkoholu przestaje się po prostu chcieć robić wiele rzeczy. Jest to przejawem zespołu amotywacyjnego, typowego dla osób nadużywających alkoholu. To, co kiedyś cieszyło, bawiło – przestaje. Pojawia się początkowo obojętność, później niechęć aż wreszcie niemoc. Człowiek zaczyna sobie odpuszczać wiele rzeczy, które do tej pory miały sens, przedstawiały jakąś wartość w życiu. Okazuje się, że trzeba szukać pomocy.

Z uwagi na to, że uzależnienie jest chorobą, wymaga profesjonalnej pomocy. Jest nią profesjonalna terapia. Niestety wiele programów terapeutycznych nie przystaje do współczesnych czasów. Programy te w dalszym ciągu bazują na wzbudzaniu w pacjencie poczucia winy za dotychczasowe „pijane życie”. Taki stan rzeczy trwa pomimo, że nie przynosi rezultatów. Uwzględniając charakter choroby i czynniki za nią odpowiedzialne powstał program terapeutyczny dopasowany do potrzeb człowieka żyjącego we współczesnym świecie. Program pomocy oparty na zrozumieniu, akceptacji, szacunku i daniu konkretnych wskazówek jak można sobie pomóc. Jest to praca nad zmianą złych nawyków, określaniem mocnych stron, umiejętnością stawiania i realizowania celów. W tym nurcie powstał autorski program terapeutyczny realizowany w ramach Terapii Europejskiej uwzględniający najnowsze badania. Jest to rewolucyjna w Polsce metoda pracy z pacjentami pijącymi.

Panowie, jesteście wspaniali w tej swojej wrażliwości. Nie wstydźcie się poprosić o pomoc jeśli czujecie, że jesteście na zakręcie życiowym i brakuje paliwa, żeby z tego zakrętu bezpiecznie wyjść. Nie dolewajcie do baku alkoholu tylko dostarczajcie energii płynącej z codziennego życia. Rozmowa z psychologiem jest tylko rozmową i dobrym kierunkowskazem co dalej. To wy decydujecie czy kierunkowskaz wam się przyda i kiedy.