Asystent zdrowienia – nowa funkcja, nowe możliwości, nowa szansa

Urszula Szybowicz

Pomysłodawczyni i prezes Fundacji Nie Widać Po Mnie, koordynator projektów dotyczących profilaktyki zdrowia psychicznego kadry medycznej, dzieci i młodzieży oraz seniorów. W Polskim Towarzystwie Koordynowanej Ochrony Zdrowia pełni funkcję wiceprezesa, a w Polskiej Federacji Szpitali dyrektor operacyjnej.

O asystentach zdrowienia w Polsce zaczyna się mówić coraz częściej. Wiele wskazuje na to, że staną się oni ważnym ogniwem w systemie opieki psychiatrycznej, jak to ma miejsce u naszych zachodnich sąsiadów, gdzie funkcja ta jest osadzona na różnych poziomach referencyjnych leczenia psychiatrycznego.

Asystentem zdrowienia może zostać osoba, która ma za sobą kryzys psychiczny i odbyła psychoterapię w warunkach pozaszpitalnych, a obecnie choroba znajduje się w remisji lub pacjent ma tzw. wgląd w chorobę. Warunkiem jest także odbycie kursu przygotowawczego. Co ważne, poszukiwani są asystenci zdrowienia po zaburzeniach o różnym charakterze. W naszym kursie uczestniczą osoby z doświadczeniem depresji, schizofrenii czy ChAD. Wielu otwiera on drzwi do ponownej aktywizacji życia zawodowego i społecznego. Ostatnim etapem jest staż w placówce opieki psychiatrycznej.

Wykorzystując własne doświadczenie kryzysu, asystent zdrowienia pomaga pacjentom lepiej zrozumieć ich stan oraz daje nadzieję na powrót do życia sprzed choroby. Uczestniczy w zajęciach grupowych i motywuje chorych do tego samego. Towarzyszy w wyjściach indywidualnych, organizuje różne formy aktywności. Jest też wsparciem dla rodzin osób w kryzysie.

Asystentów zdrowienia najczęściej spotkać można w centrach zdrowia psychicznego oraz stacjonarnych placówkach całodobowej opieki psychiatrycznej. W czerwcu 2022 r. funkcja została włączona do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. To daje szanse na uzyskanie formalnego potwierdzenia umiejętności nabytych w drodze samodzielnego kształcenia. Asystenci zdrowienia zatrudniani są na etat, jednak nie zmienia to faktu, że nadal jest to funkcja, a nie zawód. Regulacja tego wydaje się obecnie jednym z ważnych punktów legislacji, gdyż pozwoli usankcjonować rolę asystentów zdrowienia w systemie opieki psychiatrycznej, ustali zakres obowiązków i kompetencji. Podniesie też rangę, co jest niezwykle ważne nie tylko dla nich samych, ale także dla pacjentów, którym starają się pomóc.

Zdiagnozowanie choroby Alzheimera w początkowej fazie jest niezwykle rzadkie, bo przez 10-20 lat schorzenie rozwija się bezobjawowo. Ponadto pierwsze sygnały o możliwym rozwoju choroby bywają ignorowane nawet przez lekarzy.

Zbigniew Tomczak

Prezes Zarządu Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera Emilii

Jakie osoby są najbardziej narażone na chorobę Alzheimera?

Kluczowym kryterium ryzyka jest wiek. Zakłada się, że choroba Alzheimera atakuje osoby w wieku powyżej 65 lat, choć około 9-10 proc. dotyczy młodszych pacjentów. Ponadto na zachorowanie bardziej narażone są: osoby z wysokim ciśnieniem tętniczym, chorzy na tarczycę lub cukrzycę typu drugiego, osoby cierpiące na depresję lub po silnych urazach głowy. Rozwojowi choroby Alzheimera sprzyja także niezdrowy tryb życia: palenie tytoniu, otyłość, nadużywanie alkoholu czy ograniczona aktywność fizyczna, umysłowa i socjalna. Jeśli chodzi o płeć, to stwierdza się, że ok. 60 proc. chorych to kobiety, u których ponadto przebieg choroby jest intensywniejszy i szybszy.

Jak wygląda diagnostyka choroby Alzheimera?

Wczesne rozpoznanie choroby ma podstawowe znaczenie, choć jest rzadkie. Początkowo choroba przebiega bowiem bezobjawowo, pacjent funkcjonuje normalnie nawet przez 10-20 lat. Jedyną szansą na rozpoznanie początkowych zmian mogłoby być badanie mózgu, które jednak bez wyraźnych sygnałów wykonuje się sporadycznie. Moment, gdy pojawiają się pierwsze symptomy choroby, powinien skutkować natychmiastowymi badaniami i diagnozą. Takimi sygnałami mogą być: problemy z zaburzeniami funkcji poznawczych, z pamięcią, z czytaniem, podpisywaniem się, kojarzeniem, zaburzenia wzrokowo-przestrzenne, wykonawcze, zachowania, ruchowe.

Niestety prawidłowa interpretacja objawów przez osobę z najbliższego otoczenia chorego czy nawet lekarza rodzinnego jest rzadkością, a sygnały bywają ignorowane. Tymczasem pacjent z takimi zaburzeniami powinien od razu zostać skierowany do poradni neurologicznej, ewentualnie do psychiatry, psychologa lub geriatry. Potwierdzenie oraz dokładne rozpoznanie choroby demencyjnej – która w 60-70 proc. przypadków okazuje się chorobą Alzheimera – następuje po serii badań neuroobrazowych mózgu, czyli po rezonansie magnetycznym i tomografii komputerowym lub po badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Wyróżnia się trzy fazy choroby: otępienie łagodne, średniozaawansowane i bardzo zaawansowane. W ramach tych etapów zaburzenia funkcji poznawczych pogłębiają się – czasami stopniowo, czasami skokowo.

Jaką rolę odgrywa wsparcie mentalne głównego opiekuna i rodziny chorego?

Rola opiekuna jest nie do przecenienia, bo jest on oczami, uszami i rękami swojego podopiecznego. Jest to oczywiście dla niego ogromne obciążenie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Opiekun powinien mieć więc kompleksowy dostęp nie tylko do lekarzy neurologów i specjalistów od choroby Alzheimera, ale też do psychologa i terapeuty. Choroba Alzheimera trwa latami, więc opiekun musi być przygotowany, że znaczną część swojego życia poświęci na opiekę nad chorym. Niezwykle ważne jest wsparcie całej rodziny i możliwość rotacji w roli „głównego” opiekuna, co niestety jest nieczęste. Wewnątrz rodziny powinno się otwarcie rozmawiać o stanie zdrowia pacjenta oraz dzielić obowiązkami.

Niestety, choroba Alzheimera jest stygmatyzowana i otoczona pewnym tabu, jest uważana za chorobę wstydliwą. Niechętnie mówi się o niej poza domem i najbliższą rodziną. Często nawet nieco dalsza rodzina nie jest informowana o prawdziwych powodach niedostępności chorego. A tymczasem powinniśmy umieć i chcieć o tym schorzeniu rozmawiać otwarcie, zarówno jako specjaliści, jak i rodziny chorych. Problem choroby Alzheimera powinien być nagłaśniany, aby zwiększać świadomość społeczną i móc szybciej ją diagnozować.