Niealergiczne nieżyty nosa

Nieżyty nosa (NN) to stany zapalne błony śluzowej jam nosowych objawiające się okresowym lub przewlekłym występowaniem kataru, świądu, kichania i zatkania nosa. Do rozpoznania NN nie są konieczne wszystkie objawy.

Prof. dr hab. n. med. Bolesław K. Samoliński

Warszawski Uniwersytet Medyczny, Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

U niektórych chorych wystarczy np. obrzęk błony śluzowej prowadzący do uczucia niedrożności nosa, bez innych towarzyszących symptomów choroby. W Polsce NN dotyczą 36 proc. populacji i są najczęstszą przewlekłą postacią chorób cywilizacyjnych aż do 3-4 dekady życia, podobnie jak w krajach wysoko rozwiniętych.

NN dzieli się na alergiczne (ANN) i niealergiczne (NNN), występujące w proporcji 50 proc. na 50 proc. Niealergiczny nieżyt nosa (NNN) to schorzenia o niejednolitej klasyfikacji i nomenklaturze. Obecnie rozróżnia się aż 47 rożnych postaci NNN. Najbardziej typowe i łatwo rozpoznawalne, a także najczęstszą są tzw. NNN eozynofilowe. Nazwa pochodzi od typu komórek zapalnych eozynofili, które występują w chorej błonie śluzowej. Nie znana jest przyczyna pojawiania się tych komórek, jednak wiadomo, iż wydzielane przez nie enzymy niszczą błonę śluzową, zakończenia nerwowe i naczynia krwionośne, prowadzącego do obrzęku błony śluzowej, nadreaktywności jam nosowych i uczucia duszności. Mogą współwystępować inne wymienione wyżej objawy.

Inne częste NNN to zaburzenia hormonalne (typowe dla kobiet w ciąży), neurogenne (wodnista wydzielina nosowa, bez obrzęku, występująca zwykle po 6. dekadzie życia), czy w przebiegu nietolerancji niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ta ostania postać jest najcięższa, związana w 80 proc. z astmą i w 50 proc. polipami nosa. Brak rozpoznania konkretnego typu NNN zmusza lekarza do stwierdzenia tzw. Idiopatycznego NN, a więc o nieznanej przyczynie. NNN jest znacznie więcej. Generalnie klasyfikacja obejmuje: NNN z polipami i bez polipów, a te bez polipów to dalsze typy wyżej wymienione i inne.

Zaburzenia oddychania przez nosa prowadzą do zaburzeń snu, koncentracji, bólów głowy. Jakość życia chorych z katarem jest znacznie upośledzona, a u dzieci prowadzi do zaburzeń rozwojowych psychomotorycznych. NN, w tym również NNN, mogą prowadzić do astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, a tym samym do przedwczesnych zgonów w wieku podeszłym, głównie z powodu częstszego i bardziej nasilonego współwystępowania chorób układu sercowo-naczyniowego, z zawałami serca włącznie.

Rozpoznanie NNN

We wstępnym etapie oparte jest na wykluczeniu alergii górnych dróg oddechowych, która przebiega bardzo podobnie do NNN. Kolejnym etapem są badania histopatologiczne lub cytologiczne błony śluzowej, pozwalające na ocenę typu zapalenia, jak np. zapalenia eozynofilowe, czy neutrofilowe

Czasami chory zgłasza się z trudnościami oddychania przez nos, które nie mają u podłoża zapalenia. Są to rynopatie, najczęstszą skrzywienie przegrody nosa. Wówczas chory ma stale zatkany nos. Rozpoznanie oparte jest na teście obkurczenia błony śluzowej nosa za pomocą leków donosowych i ocenie stopnia zmian zdrożności i wielkości obrzęku za pomocą rynometrii, rynomanometrii, czy nosowej pikflometrii.

Leczenie

Zależne jest od rozpozna. Najczęściej zalecane są donosowe glikokortykosteroidy – preparaty o bardzo wysokim profilu bezpieczeństwa i silnym działaniu przeciwzapalnym. Czasami konieczne jest leczenie klimatyczne, a nawet chirurgiczne. Decyzje w tej sprawie powinien podjąć rynolog, przy współpracy z chorym lub jego opiekunem.

Prof. dr hab. Magdalena Czarnecka-Operacz

Katedra i Klinika Dermatologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Jakie czynniki mogą powodować reakcję alergiczną?

Reakcja alergiczna może być wywołana przez bardzo wiele czynników środowiskowych. W zależności od rodzaju reakcji immunologicznej charakterystyka alergenów jest zupełnie inna.

Alergenami wywołującymi reakcję alergiczną typu natychmiastowego mogą być zarówno alergeny pokarmowe, alergeny białka mleka krowiego, jaja kurzego, ryby, orzeszki ziemne, warzywa, owoce, mięsa pochodzenia zwierzęcego oraz alergeny powietrznopochodne: alergeny roztocza kurzu domowego, grzybów pleśniowych, pyłku roślin takich jak drzewa, trawy, zboża, chwasty; alergeny lateksowe, alergeny zawarte w moczu zwierząt takich jak myszy, szczury, chomiki; alergeny naskórka i sierści zwierząt domowych itd.

W przypadku reakcji alergicznej typu pierwszego, czyli natychmiastowej, objawy kliniczne pojawiają się na przestrzeni sekund, minut po ekspozycji na alergen. Mogą one dotyczyć zarówno skóry, układu oddechowego i pokarmowego, jak też mieć charakter uogólniony.

Przykładami chorób rozwijających się na podłożu natychmiastowej reakcji alergicznej mogą być: ostra pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy, alergiczny nieżyt nosa i spojówek (sezonowy lub całoroczny), astma oskrzelowa, ale również zespół anafilaksji jamy ustnej oraz alergiczny wstrząs anafilaktyczny.

Mówi się, że czas wiosny i lata jest najgorszy dla alergików, co w takim razie w czasie nadchodzącej jesieni może doskwierać takim osobom?

Oczywiście w przypadku osób uczulonych na alergeny pyłków drzew oraz traw i zbóż wiosna i lato to szczególnie trudny okres roku. Natomiast w czasie jesienno-zimowym alergicy przede wszystkim cierpią z powodu uczulenia m.in. na: alergeny pyłku chwastów, grzybów pleśniowych i roztocza kurzu domowego.

Co ważne chorzy uczuleni na alergeny całoroczne, jak alergeny roztocza kurzu domowego, praktycznie przez cały czas mogą prezentować objawy wynikające z klinicznie istotnej alergii, z zaostrzeniem w okresie zimowym, poprzez niższą niż w lecie cyrkulację świeżego powietrza.

Jednak najważniejsze jest to, aby pamiętać, że skuteczne regularne stosowanie środków przeciwhistaminowych prowadzi do skutecznej całorocznej kontroli nad stanem naszego zdrowia, w walce z objawami alergii.

Jakie zachowania powinny być wdrażane w domu alergika w czasie trwania okresu jesienno-zimowego, aby uniknąć nasilania się drażliwych objawów alergicznych?

Możliwie jak największe ograniczenie ekspozycji na uczulające alergeny. Po spacerach – spłukanie całej powierzchni skóry, zastosowanie kropli do oczu lub nosa w zależności od nasilenia objawów klinicznych w zakresie poszczególnych narządów ciała.

Natomiast w warunkach domowych możliwe zmniejszenie stężenia uczulających alergenów w powietrzu (na przykład należy uważać na uruchamianie klimatyzatorów, w obrębie których bardzo łatwo rozmnażają się grzyby pleśniowe. Ich praca warunkuje zwiększenia stopnia ekspozycji pacjentów na uczulające alergeny tj. roztocza).

Co uczula nas w domu, oprócz kurzu, roztoczy i sierści zwierząt?

Ciepła odzież, niejednokrotnie wełniana, czapki, szaliki oraz rękawiczki – wszystkie tego typu elementy garderoby pacjenta mogą wywoływać odczyn z podrażniania. Zwróćmy też uwagę na skład pościeli, w której układamy się do snu. Wybierajmy tkaniny o wysokiej zawartości bawełny, która nie podrażnia skóry, zamiast wełny i syntetycznych materiałów.

Jak alergia wpływa na kondycję układu immunologicznego? Czy bardziej niż inni alergik jest podatny na zachorowania w czasie jesienno-zimowym?

A zatem sam proces alergii manifestujący się rozmaitymi chorobami ze strony różnych narządów i układów nie stanowi przyczyny zwiększenia zapadalności na jesienno-zimowe infekcje, jednak niektóre formy terapii stosowane w prowadzeniu ciężkich postaci chorób alergicznych, potencjalnie mogą być przyczyną łatwiejszego rozwoju infekcji przykładowo dróg oddechowych i dlatego wymagana jest szczególna ostrożność w projektowaniu zasad terapii w tej grupie pacjentów oraz szczegółowe i systematyczne kontrolowanie ich stanu klinicznego, oraz natychmiastowa modyfikacja leczenia, w sytuacji rozwoju pierwszych objawów infekcyjnych.