Świerzbiączka guzkowa to jedna z cięższych dermatoz

Prof. dr hab. n. med. Jacek Szepietowski

Prezes Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, profesor Wydziału Medycznego Politechniki Wroclawkiej i Klinicznego Oddziału Dermatologiczno-Wenerologicznego, 4. Wojskowego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu, doktor Honoris Causa

Nieustanny świąd, drapanie się i włókniejące guzki na skórze – tak z zewnątrz wygląda życie większości pacjentów ze świerzbiączką guzkową. Nie mniej istotne jest jednak też to, co dzieje się w psychice chorych, zmagających się nie tylko z przykrymi objawami, ale i stygmatyzacją. Dla polskich pacjentów dostępne jest tylko leczenie objawowe – związane z redukcją świądu. To, które uderza w mechanizmy autoagresji, nie jest u nas jeszcze refundowane.

Jak wygląda świerzbiączka guzkowata (ŚG) i jakie są jej główne objawy?

W mojej ocenie jest to jedna z cięższych dermatoz. U pacjenta tworzą się guzki, powstające na podłożu przewlekłego świądu. Pierwotnym objawem jest więc przewlekły świąd skórny, czyli taki, który trwa powyżej 6 tygodni. Pacjent się drapie, w następstwie czego powstają wspomniane guzki, lokalizujące się przede wszystkim na kończynach. Przebieg choroby jest nie tylko przewlekły, ale i postępujący. Uciążliwość schorzenia jest ogromna i wiąże się przede wszystkim właśnie z intensywnym świądem. Dokucza on pacjentowi praktycznie bez przerwy, całymi miesiącami, albo nawet i latami. Zaburza to funkcjonowanie we wszystkich sferach: mentalnej, fizycznej czy środowiskowej. Jakość życia pacjentów jest bardzo obniżona, są oni stygmatyzowani i narażeni na rozwój wtórnych zaburzeń psychicznych, w tym depresji. U chorych obserwuje się zwiększone ryzyko pojawienia się myśli i prób samobójczych.

Jaki jest związek ŚG z atopowym zapaleniem skóry (AZS)?

Podłoże świerzbiączki guzkowej może być bardzo różne i obejmować wszelkie jednostki, wiążące się z przewlekłym świądem. Szacuje się, że około 50 proc. pacjentów, którzy mają świerzbiączkę guzkową, mają szeroko pojęte podłoże atopowe, w tym AZS.

Jak wygląda ścieżka diagnostyczna świerzbiączki guzkowej i do jakiego lekarza powinien trafić ktoś, kto ją u siebie podejrzewa?

Warto wspomnieć, że chorzy nie zawsze prezentują objaw w postaci guzków. Niekiedy morfologia tych zmian może być nieco odmienna – mogą to być grudki, blaszki lub zmiany o charakterze linijnym, albo zmiany z pępkowatym zagłębieniem. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej powinien kierować pacjentów z podejrzeniem ŚG do dermatologa. Opieka jest długoterminowa i obejmuje różne opcje terapeutyczne. Zaczynamy od leczenia miejscowego, najczęściej z wykorzystaniem kortykosteroidów o dużej mocy. Nie chodzi nam tylko o niwelowanie stanu zapalnego, ale i zatrzymanie procesu włóknienia. Zmiany chorobowe możemy również ostrzykiwać preparatami steroidowymi. Możemy też stosować miejscowe inhibitory kalcyneuryny, ale uważam, że nie mają one tak dobrego działania jak steroidy. Stosujemy też światłolecznictwo, które pomaga niwelować świąd. Dalsze postępowanie obejmuje leki takie jak gabapentynoidy lub alternatywnie leki przeciwdepresyjnie – po to, by redukować przewlekły świąd. Mamy też możliwość leczenia immunosupresyjnego z wykorzystaniem cyklosporyny czy metotreksatu. Wszystkie wymienione opcje skupiają się przede wszystkim na redukcji świądu, która pozwoliłaby z czasem redukować też guzki. Na to jednak potrzeba czasu, nawet kilku miesięcy lub ponad roku.

Czy polscy pacjenci mogą liczyć na dostęp do innowacyjnych terapii?

Przez wiele lat mamy na tym polu niestety niespełnione nadzieje. Pokaźna część pacjentów po leczeniu nadal bardzo cierpi. Tymczasem obserwujemy rozwój nowych preparatów, które uzyskują lub będą uzyskiwały rejestracje do stosowania w ŚG. W badaniach są substancje oddziałująca na układ opioidowy. Inna opcja terapeutyczna to leczenie biologiczne. W Polsce nie mamy jeszcze możliwości stosowania go w ramach programu lekowego, podczas gdy dane z rzeczywistej praktyki w krajach, gdzie jest ono dostępne, oraz wyniki badań klinicznych substancji jeszcze niezarejestrowanych pokazują, że znaczna część pacjentów dobrze reaguje na ten rodzaj leczenia.

Pacjenci ze ŚG w Polsce mają bardzo ograniczony dostęp do nowoczesnych terapii. W ramach ratunkowego dostępu do technologii lekowych (RDTL) możliwe jest finansowanie u polskich pacjentów terapii lekami niefinansowanymi ze środków publicznych w danym wskazaniu i w odpowiednich ośrodkach. Jest to jednak rodzaj świadczenia, które pacjent może otrzymać przede wszystkim u dermatologów w dużych ośrodkach klinicznych.

W kontekście alergii, lato i wiosna, kojarzy nam się przede wszystkim z alergiami powietrzno-pochodnymi. Jest to jednak czas, w którym mogą pojawiać się lub nasilać też objawy chorób alergicznych skóry.

Dr hab. n. med. Magdalena Trzeciak

Profesor GUMed, specjalista dermatolog-wenerolog, specjalista alergolog, Gdański Uniwersytet Medyczny, Katedra i Klinika Dermatologii, Wenerologii i Alergologii

Sezon wiosenno-letni to okres, w którym reakcje alergiczne się nasilają. Co w tym okresie stanowi największe zagrożenie dla osób, które posiadają predyspozycje do alergii?

Wiosna i lato to czas pylenia drzew, np. brzozy, traw, zbóż i chwastów. U pacjentów uczulonych na te alergeny mogą one wywoływać objawy chorobowe – zarówno w obrębie dróg oddechowych, jak i oczu oraz skóry. To także czas, gdy robi się ciepło, zatem łatwo o spocenie z powodu nieadekwatnego ubioru lub wzrostu temperatury powietrza. Pocenie jest czynnikiem zaostrzającym objawy AZS, w tym m.in. świąd. Latem częściej myjemy skórę. AZS charakteryzuje pierwotny, tzn. warunkowany m.in. genetycznie defekt bariery naskórkowej. Łatwo tu o jego wtórne pogłębienie poprzez nieprawidłową pielęgnację i/lub niesprzyjające warunki środowiskowo-pogodowe.

Dlatego osoby chorujące na AZS czy wyprysk kontaktowy powinny używać odpowiednich produktów emolientowych do mycia i regularnej pielęgnacji skóry celem m.in. regeneracji bariery skórnej – formuł niedrażniących, bez konserwantów, zapachów, barwników. Innym przykładem wpływu temperatury i słońca na wywołanie objawów chorób skóry zaliczanych zwyczajowo do alergicznych chorób skóry są niektóre pokrzywki fizykalne. Wzrost temperatury u chorego na pokrzywkę cieplną powoduje wystąpienie swędzących bąbli pokrzywkowych. Samo promieniowanie słoneczne może wywołać rzadką pokrzywkę słoneczną. Latem naturalnie zażywamy kąpieli wodnych w morzu, jeziorach. U chorych na pokrzywkę z zimna ochłodzenie powoduje wystąpienie objawów skórnych pod postacią bąbli pokrzywkowych, a nawet może prowadzić do stanu zagrożenia życia – wstrząsu anafilaktycznego.

Z jakimi objawami skórnymi spowodowanymi alergiami mamy głównie do czynienia?

Wśród objawów obiektywnych zobaczymy na skórze klasyczne wykwity skórne, takie jak grudki, grudki wysiękowe, pęcherzyki, przeczosy, bąble pokrzywkowe. Występują też rumienie i obrzęki skóry. Subiektywnie najczęściej pojawia się świąd.

Czy każdej alergii towarzyszą objawy skórne?

Nie każdej. Alergie pokarmowe i powietrzno-pochodne mogą objawiać się na skórze, ale nie muszą. Ich narządami docelowymi są odpowiednio przewód pokarmowy i oddechowy. Osobnym tematem są alergie kontaktowe, w których objawy skórne są dominującymi. Objawy kliniczne ze strony skóry będą z kolei charakterystyczne dla chorób alergicznych skóry, do których podręcznikowo zaliczamy m.in. atopowe zapalenie skóry, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry i zwyczajowo pokrzywkę.

Jakie są sposoby leczenia oraz łagodzenia objawów alergii skórnych?

Zasadą numer jeden w każdej alergii jest unikanie klinicznie istotnego alergenu oraz, jak w każdej chorobie, stosowanie się do zaleceń lekarskich. Samo leczenie i łagodzenie objawów jest zależne od zdiagnozowanej choroby, jej nasilenia i potrzeb pacjenta.

Przykładowo u chorych na AZS podstawą piramidy terapeutycznej jest emolientoterapia, a w zaostrzeniu włącza się miejscowe leki przeciwzapalne, fototerapię, leki ogólnoustrojowe, immunosupresyjne i immunomodulujące, w tym nowoczesne leki biologiczne i drobnocząsteczkowe. W pokrzywce stosuje się standardowo doustne leki przeciwhistaminowe drugiej generacji, przy braku efektu lek biologiczny. Kontaktowe zapalenie skóry wymaga emolientów, a w zaostrzeniach miejscowych leków przeciwzapalnych, fototerapii czy też leków immunosupresyjnych. Dzisiejsza medycyna dąży do personalizowania terapii.