Istnieją leki blokujące replikację wirusa HIV

Profilaktyka przedekspozycyjna i poekspozycyjna znacząco zwiększa możliwość obrony przed zakażeniem wirusem HIV.

Prof. dr hab. Justyna Kowalska

Klinika Chorób Zakaźnych dla Dorosłych, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Jak obecnie wygląda epidemiologia zakażenia wirusem HIV w polskim społeczeństwie i kto jest w grupie podwyższonego ryzyka?

W 2022 r. zarejestrowanych z powodu zakażenia HIV było 19 tys. pacjentów. Z tej grupy leczenie podejmowała zdecydowana większość, bo 86 proc. chorych. Liczba zakażonych co roku rośnie o ok. 8 proc. W grupie podwyższonego ryzyka zakażenia HIV są osoby, które mają licznych partnerów seksualnych, które nie zabezpieczają kontaktów seksualnych oraz te, które się nie badają. Ponad 80 proc. chorych to młodzi mężczyźni, którzy utrzymują kontakty seksualne z innymi mężczyznami.

Czym jest profilaktyka przedekspozycyjna i poekspozycyjna w kontekście HIV oraz kto powinien po nią sięgać?

Zacznijmy od tego, że podstawową profilaktyką jest regularne wykonywanie badań oraz sytuacja, w której występuje jeden stały partner seksualny. Profilaktyka farmakologiczna związana jest ze stosowaniem leków w dwóch sytuacjach. Profilaktykę przedekspozycyjną zaczynamy stosować przed ryzykownym, niezabezpieczonym kontaktem z partnerem z grupy ryzyka. Najważniejszą jej formą jest profilaktyka ciągła, czyli codzienne przyjmowanie dwóch leków antyretrowirusowych. W profilaktyce poekspozycyjnej, już po stosunku, stosuje się nie dwa, a trzy leki.

W jaki sposób profilaktyka przedekspozycyjna i poekspozycyjna chronią przed potencjalnym zakażeniem wirusem HIV? Jakie znaczenie ma czas w przypadku terapii PREP i PEP?

Te leki uniemożliwiają replikację wirusa HIV, która zaowocowałaby zakażeniem kolejnych komórek, a tym samym utrwaleniem infekcji u potencjalnie nowego chorego. Skuteczność zapobiegania zależy od czasu zastosowania i adherencji do danej terapii – można powiedzieć, że maksymalnie wyniesie ona 90 proc., bo w medycynie nigdy nie ma 100-proc. zabezpieczenia. W profilaktyce przedekspozycyjnej przyjmuje się dwie tabletki przed sytuacją ryzykowną i potem po jednej tabletce co 24 godziny. Profilaktykę poekspozycyjną można natomiast włączyć do 48 godzin po ryzykownym stosunku, więc mając jakiekolwiek podejrzenia, jest jeszcze czas, żeby zapobiec zakażeniu.

Jakiej specjalizacji lekarz może przepisać leki z grupy PREP i PEP? Co zrobić, by dostępność do tych terapii była szybsza – lepiej skoordynowana?

Profilaktyka zakażenia HIV może być zlecana przez każdego lekarza, niezależnie od specjalizacji. Pewną barierą jest dostępność tych leków w aptece oraz ich ceny, bo leki nie są refundowane. Koszt miesięcznej terapii to ok. 160-300 zł i jako środowisko lekarskie cały czas podnosimy tę kwestię. Ważne jest też budowanie świadomości społecznej – na stronie www.ptnaids.pl dostępne są aktualne wytyczne Polskiego Towarzystwa Naukowego AIDS dotyczące stosowania PREP i PEP.

Szczepionki to kontrolowany sposób kontaktu z drobnoustrojami, który w przeciwieństwie do zachorowania, nie wiąże się z ryzykiem ciężkiego przebiegu oraz rozwojem powikłań.

Dr Ilona Małecka

Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej UM w Poznaniu, edukuje rodziców na: dr_ilonamalecka

W jaki sposób szczepienia chronią nas przed chorobami? Dlaczego nabycie odporności poprzez szczepienie jest bezpieczniejsze niż choroba?

Po podaniu szczepionki w organizmie wytwarzają się przeciwciała, których zadaniem jest walka z konkretnym wirusem lub bakterią. W praktyce oznacza to, że po kontakcie z patogenem, to właśnie one się z nim mierzą, by w efekcie choroba nie rozwinęła się w ogóle lub by jej przebieg był łagodny. Tym samym szczepionki pozwalają uniknąć nieprzyjemnych objawów choroby, jak również jej groźnych konsekwencji. Ponadto, oprócz tego, że chronimy samych siebie, nabywając odporność indywidualną, to gdy w populacji zaszczepi się więcej niż 90 proc. osób, dochodzi do wytworzenia tzw. odporności populacyjnej, czyli takiej, która chroni również pozostałe osoby niezaszczepione np. z powodu wieku czy przeciwwskazań zdrowotnych.

A jak to jest w przypadku dzieci – to opiekunowie są odpowiedzialni za przestrzeganie kalendarza szczepień, a wśród nich zdarzają się nadal przeciwnicy szczepień – w jaki sposób rozmawiać z rodzicami, którzy odmawiają podania dziecku szczepionki?

Większość rodziców, którzy mają obawy związane ze szczepieniami, ma je w związku z kwestią ich bezpieczeństwa. I wielu z nich wcale nie jest takimi zadeklarowanych przeciwnikami szczepień, tylko po prostu obawia się o zdrowie maluchów, gdyż skala dezinformacji, jaka funkcjonuje w przestrzeni internetowej, jest wręcz niebywała, a po pandemii wręcz jeszcze większa. I dlatego przede wszystkim trzeba wyjść naprzeciw tym obawom i po prostu zrozumieć to, że rodzic może bać się o zdrowie własnego dziecka. Istotne jest, by spokojnie tłumaczyć, wyjaśnić te zagadnienia zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i tym samym wręcz rozprawić się z dezinformacją, na którą rodzic napotyka, szukając informacji o szczepionkach np. w internecie.

Warto, by te wątpliwości opiekunowie rozwiewali u zaufanego lekarza, który od dłuższego czasu opiekuje się zdrowiem dzieci lub całej rodziny. W wielu przypadkach odniesiemy wtedy sukces, jednak pozostanie zapewne też garstka rodziców, których nie da się przekonać i tym samym dzieci niezaszczepionych, które pozostaną bezbronne wobec chorób zakaźnych, które realnie im zagrażają i mogą być groźne nie tylko dla ich zdrowia, ale i życia.

W ostatnich miesiącach do Polski przybyło wielu uchodźców – czy oni także mogą szczepić się na terenie naszego kraju? Jakie szczepienia są zalecane w grupie tych osób, biorąc pod uwagę różnice w programach obowiązkowych szczepień?

W związku z sytuacją konfliktu wojennego uchodźcy przybywający do nas z Ukrainy mogą zaszczepić się u nas już od pierwszego dnia ich pobytu. Wystarczy zgłosić się do poradni podstawowej opieki zdrowotnej (np. w pobliżu miejsca zamieszkania) i następnie na podstawie dokumentacji medycznej ustalany jest indywidualny program szczepień. Co ważne, w przypadku dzieci, po ukończeniu 3-miesięcznego pobytu w Polsce, zgodnie z prawem mają one obowiązek szczepień, dokładnie taki sam, jak polskie dzieci. I tutaj istotne jest też to, że szczepienia odbywają się zgodnie z kalendarzem obowiązującym według polskiego programu szczepień. Najważniejsza w tym jest realizacja szczepień obowiązkowych, a także szczepień zalecanych, w tym np. szczepienie przeciw grypie, ospie wietrznej, meningokokom czy COVID-19.