Prof. dr hab. n. med. Agnieszka Mielczarek
Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Stomatologii Geriatrycznej (PTSG), kierownik Zakładu Stomatologii Zachowawczej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Prognozy demograficzne sugerują, że wkrótce odsetek osób starszych w populacji polskiej znacznie wzrośnie. Wydłużający się okres życia i zachowanie naturalnego, nawet resztkowego uzębienia do późnej starości zwiększy zapotrzebowanie na świadczenia w zakresie gerostomatologii. WHO uważa zdrowie jamy ustnej za jeden z najważniejszych elementów „aktywnego starzenia”, który zapewnia odpowiednią jakość życia.
Zmiany w jamie ustnej seniora manifestują się zaburzeniami wydzielania śliny, próchnicą zębów, przewlekłym zapaleniem tkanek przyzębia, chorobami nowotworowymi, zespołem pieczenia w jamie ustnej czy kandydozą błony śluzowej. Dane epidemiologiczne sugerują, że stan zdrowia jamy ustnej polskich seniorów jest niezadawalający, szczególnie w porównaniu z innymi krajami Europy Zachodniej.
Seniorom towarzyszy wielochorobowość i polifarmakologia. Osoby starsze przyjmuje leki ordynowane przez lekarza, a dodatkowo ogólnodostępne witaminy, leki przeciwbólowe czy suplementy. Ich interakcja jest nieprzewidywalna i prowadzi często do nasilenia objawów chorobowych w jamie ustnej, szczególnie w obrębie błony śluzowej języka czy policzków.
Brak działań profilaktycznych i zaniedbanie leczenia stomatologicznego skutkuje stopniową utratą zębów, zaburzeniami zwarcia, patologicznym starciem uzębienia resztkowego, a w dalszej perspektywie prowadzi do bezzębności. Do niedawna, głównym celem gerostomatologii było odtworzenie funkcji narządu żucia. W polskich realiach oznaczało to wykonanie ruchomych protez akrylowych, refundowanych w ramach świadczeń gwarantowanych przez NFZ. Nie jest to jednak standard obowiązujący w nowoczesnej stomatologii. Gerostomatologia oferuje obecnie całą gamę procedur, w tym zabiegi z zakresu stomatologii estetycznej, endodoncji, periodontologii, implantologii czy ortodoncji. Bariera ekonomiczna często ogranicza dostęp do tego typu leczenia. Koszyk refundowanych świadczeń stomatologicznych dedykowanych seniorom jest bowiem bardzo ubogi. Osoby z ograniczoną sprawnością motoryczną mają również problem z dotarciem do gabinetu i korzystaniem ze świadczeń stomatologicznych. Gorsza sprawność manualna obniża skuteczność zabiegów higienicznych w obrębie jamy ustnej, co może zaostrzyć objawy chorobowe.
Obecnie lekarz dentysta pełni często rolę lekarza pierwszego kontaktu. Ma możliwość wczesnego wykrywania chorób jamy ustnej, ale również schorzeń ogólnoustrojowych, które się w niej manifestują. Pacjenci bezzębni nie są zwolnieni z obowiązku okresowych wizyt u lekarza dentysty. W populacji osób starszych jest bowiem podwyższone ryzyko wystąpienia w jamie ustnej chorób potencjalnie złośliwych oraz nowotworów.
Dysfunkcja układu stomatognatycznego ma również wpływ na sposób odżywiania – generuje niedobory pokarmowe oraz problemy w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. Rehabilitacja i odtworzenie prawidłowej funkcji żucia poprawia krążenie krwi w mózgu i wpływa na zachowanie funkcji poznawczych.
Należy zatem zintensyfikować działania profilaktyczne i edukacyjne na potrzeby polskich seniorów, w tym pacjentów hospitalizowanych i rezydentów domów opieki. W proces ten należy zaangażować całe środowisko medyczne – lekarzy rodzinnych, lekarze geriatrów, zespoły stomatologiczne, średni personel medyczny oraz asystentów i opiekunów osób starszych.
Konieczne jest również uświadamianie pacjentom i ich opiekunom istotnego wpływu stanu zdrowia jamy ustnej na zdrowie całego organizmu. Seniorzy objęci stałą opieką stomatologiczną mają szansę na większą samodzielność, lepszą jakość życia i dłuższe życie w zdrowiu.