Nie zmniejszajmy sobie szans na całkowite wyzdrowienie

Dr n. med. Janusz Meder

Prezes Polskiej Unii Onkologii, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie

Jak to się stało, że z choroby śmiertelnej nowotwór stał się chorobą przewlekłą?

W tej chwili nowotwory w wielu krajach są główną przyczyną zgonów. W Polsce nadal na pierwszym miejscu są schorzenia kardiologiczne, ale jeśli spojrzymy na grupę kobiet w wieku 20-55 lat to już nowotwory są najczęstszym powodem zgonów. Szacuje się, że w ciągu najbliższych 20-25 lat może nastąpić podwojenie liczby nowych zachorowań na raka. Stąd też problem zaczyna być jeszcze większy. Na szczęście mamy do czynienia z niezwykłym postępem wiedzy medycznej w zakresie onkologii, co zauważam już od dobrych 20-30 lat.

Jednak to, co wydarzyło się w ostatnich 5-10 latach jest wielkim przełomem. Leki ukierunkowane na cele molekularne, nowoczesna immunoterapia, przeprogramowanie komórek na walkę z rakiem – to tylko niektóre najnowocześniejsze metody leczenia, które sprawiają, że nawet jeśli dojdzie do zaawansowanego nowotworu, mamy skuteczną broń do przedłużenia życia, a nawet wyleczenia pacjenta. To daje nadzieję dla każdego chorego na dłuższe, bardziej komfortowe życie.

Jaką rolę odegrały badania profilaktyczne i wczesna diagnoza?

Badania profilaktyczne i wczesna diagnoza są podstawą w walce z nowotworem. Bardzo ważny jest czynny udział w badaniach skriningowych – przesiewowych. Są to cytologia i mammografia u kobiet oraz kolonoskopia u kobiet i mężczyzn w odpowiednich przedziałach wiekowych. Przykładowo, dzięki zrobieniu cytologii możemy nie tylko wcześnie wykryć nowotwór, ale nawet stan przedrakowy, by uniknąć zachorowania.

Podobnie przy kolonoskopii – ewentualnie wycięcie polipów może przeciwdziałać rozwojowi nowotworu. Warto pamiętać także o zachowywaniu czujności onkologicznej i o złotej zasadzie 2-3 tygodni. Jeśli w tym czasie odczuwamy osłabienie, złe samopoczucie, a objawy i dolegliwości, których do tej pory nie było nie ulegną poprawie i nie ustąpią całkowicie po zażyciu leków przeciwzapalnych/przeciwbólowych należy udać się do specjalisty. Tak samo warto skonsultować z lekarzem nagłe wystąpienie guzków w obrębie naszego ciała np. wyczuwalne w piersiach u pań, w jądrach u panów lub powiększone węzły chłonne u obu płci (najlepiej jest sprawdzać podczas kąpieli, przy namydlonym ciele).

Jak można jeszcze poprawić wczesną wykrywalność nowotworu? Jaką rolę odgrywa tu edukacja pacjentów?

Jest to niezwykle ważne. W Polsce mamy przygotowanych kilka rozwiązań dla całej polskiej onkologii także w zakresie edukacji pacjentów. Jest to przede wszystkim Narodowa Strategia Onkologiczna rozpisana na 10 lat, w której zawarte są konkretne wytyczne, w jaki sposób można polepszyć wyniki leczenia i wcześniej rozpoznawać nowotwory, a tym samym zwiększyć skuteczność naszych terapii. Jesteśmy także po pilotażu krajowej sieci onkologicznej, która powinna zakończyć się w tym roku i być wdrożona we wszystkich ośrodkach onkologicznych w pierwszym kwartale 2022 roku.

W ramach edukacji w zakresie zdrowia mamy do dyspozycji program dla młodzieży wszystkich szkół w postaci nowego przedmiotu – jest to jedna godzina w tygodniu na temat wiedzy o zdrowiu. Ma być on wprowadzony od przyszłego roku. Wiemy, że taka edukacja ma sens, ponieważ zauważyliśmy sukces 7-letniej kampanii Mam haka na raka, gdzie młodzież była bardzo zaangażowana i przekazywała pozyskaną wiedzę swoim rówieśnikom, rodzicom i dziadkom. Każdemu zalecam obowiązkowo przeczytanie Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem, gdzie w 12 punktach zapisane są skuteczne sposoby na to, by nie zachorować lub zmniejszyć prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór.

Jak ważne jest zachowanie jest ciągłości diagnostyki onkologicznej w dobie walki z koronawirusem? Czy pandemia wpłynęła negatywnie na ilość wykonywanych badań diagnostycznych? Jakie konsekwencje może mieć późna diagnoza nowotworu?

Pandemia w znaczący sposób opóźniła m.in. działania związane z Narodową Strategią Onkologiczną. Zachowanie ciągłości diagnostyki onkologicznej i sprawne wdrożenie leczenia ratuje życie. Amerykańskie badania wykazały, że opóźnienie leczenia nowotworu o 3 miesiące zmniejsza szanse na jego wyleczenie o 10 proc., za to 6 miesięcy opóźnienia redukuje je o 30 proc.

Badania alarmują nt. powszechnego braku świadomości dotyczącej profilaktyki nowotworowej, a przecież wczesne wykrycie nieprawidłowości poprawia rokowania pacjentów. Chorzy na czerniaka i ich bliscy potrzebują wsparcia specjalistów, jak również pomocy emocjonalnej i zabezpieczenia finansowego.

Szymon Bubiłek

Wiceprezes Stowarzyszenia Pomocy Chorym na Mięsaki i Czerniaki Sarcoma

Są państwo stowarzyszeniem wspierającym chorych na czerniaka. Dlaczego tak ważnym jest, aby edukować społeczeństwo na temat profilaktyki, objawów oraz rozwiązań terapeutycznych?

Edukacja jest ważną częścią profilaktyki zdrowotnej, którą dzielimy się ze społeczeństwem poprzez m.in. takie projekty jak Onkobieg czy #FuraZdrowia. Im szybsza diagnoza tym szanse na długie życie wzrastają i to jest podstawą we wszystkich nowotworach.

Wczesne rozpoznanie i chirurgiczne usunięcie czerniaka nie tylko poprawiają rokowanie, ale daje szansę wyleczenia u około 90 proc. chorych. Ponad to, ważne jest, aby chorzy z nieoperacyjnym, zaawansowanym (III stopień) lub przerzutowym (IV stopień) czerniakiem wiedzieli, że w Polsce mamy dostępność do terapii na światowym poziomie, które przynoszą bardzo dobre rezultaty.

W dalszym ciągu świadomość społeczeństwa na temat profilaktyki budzi obawy specjalistów. Jak wynika z wydanego przez nas raportu pt. „Dlaczego się nie badamy? Profilaktyka nowotworowa Polek i Polaków” – blisko połowa Polaków i Polek nie potrafiła wymienić żadnego badania profilaktycznego w kierunku nowotworów. W tym samym raporcie można zaobserwować, że jednym z najmniej wskazywanych badań przez respondentów jest badanie dermatologiczne, które przecież jest podstawą do diagnozy czerniaka. Rekomendowane jest, aby badanie skóry przy użyciu dermatoskopu przeprowadzane było raz w roku. Oprócz tego, warto po prostu być czujnym i oglądać skórę samemu co kilka miesięcy. W razie niepokojących objawów tj. asymetrii znamienia, poszarpanych brzegów, niejednolitego koloru, dużego rozmiaru i postępującej zmiany zachodzącej w znamieniu, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza

Według Światowej Organizacji Zdrowia o zachorowaniu na nowotwór decydują geny, środowisko i – w największym stopniu – styl życia. WHO szacuje, że można zapobiec nawet 30-50 proc. zachorować na raka, unikając czynników ryzyka. W wypadku czerniaka i tak naprawdę innych nowotworów skóry i raków skóry – czynnikiem ryzyka jest nadmierna ekspozycja na słońce a dokładnie na promieniowanie UV. Ochrona polega na unikaniu słońca w godzinach między 11:00 a 15:00, używaniu kremów z filtrem SPF 50, dbaniu o nakrycie głowy i noszeniu koszuli z dłuższym rękawem, gdy słońce jest w zenicie.

Choroba od strony pacjenta – jak wygląda i z czym wiąże się życie osób chorych na czerniaka oraz ich rodzin?

Choroba nowotworowa wydarza się a co za tym idzie nie można się na nią „odpowiednio” przygotować. Ważnym aspektem są emocje, które w zależności od diagnozy, etapu choroby, dostępności odpowiedniego leczenia, wsparcia najbliższych a także indywidualnie rozwiniętych struktur psychologicznych mogą się różnie objawiać. Pamiętajmy, że zawsze możemy sięgnąć po wsparcie specjalistów: psychoonkologa, psychologa, psychoterapeuty, których „zadaniem” będzie m.in. stworzenie bezpiecznej przestrzeni dla panujących emocji. Pomoc specjalistów posłuży zarówno osobie chorującej jak i jego bliskim, którzy starając się dać solidne wsparcie osobie chorującej, często sami zapominają o własnym zdrowiu.

W wypadku leczenia długoterminowego życie pacjentów i ich bliskich wymaga dużej reorganizacji, w tym także zwiększenia nakładów finansowych. Jako Stowarzyszenie staramy się zapewniać najpilniejsze potrzeby dla najbardziej potrzebujących pacjentów dzięki darowiznom i środkom pochodzących od darczyńców indywidualnych, organizacji i instytucji.

Nie zmniejszajmy sobie szans na całkowite wyzdrowienie

Dr n. med. Janusz Meder

Co warto wiedzieć o czerniaku?

Szymon Bubiłek