Hipercholesterolemia w pierwszym stadium choroby

W Polsce hipercholesterolemia jest najczęściej występującym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Szacuje się, że nieprawidłowe stężenie cholesterolu dotyczy około 18 mln ludzi.

Prof. Artur Mamcarz

Kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Wydziału Lekarskiego WUM, Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie

Kto najczęściej choruje na hipercholesterolemię?

Niemodyfikowalnym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo choroby jest wiek, dlatego hipercholesterolemię częściej stwierdza się u osób starszych niż u młodszych. Nieprawidłowe stężenie cholesterolu często występuje także u osób mających nadwagę lub otyłych. Może także występować u osób, które na co dzień mają niewiele ruchu, jedzą tłusto i zbyt kalorycznie. Należy jednak pamiętać, że hipercholesterolemia jest powszechna, dlatego występuje też u osób młodych i niemających zdiagnozowanych chorób. Te osoby zwykle nie prowadzą zdrowego stylu życia, a w wywiadzie rodzinnym stwierdzona została hipercholesterolemia. Zasadnicze znaczenie dla wystąpienia powikłań ma podwyższone stężenie cholesterolu frakcji LDL (frakcja promiażdżycowa).

Jakie konsekwencje zdrowotne mogą wystąpić, jeśli podwyższone stężenie cholesterolu będzie się utrzymywać, a hipercholesterolemia nie będzie leczona?

Hipercholesterolemia jest głównym czynnikiem ryzyka miażdżycy i jej powikłań, czyli choroby niedokrwiennej serca, zawału serca oraz udaru mózgu. Warto zaznaczyć, że ryzyko negatywnych konsekwencji zdrowotnych oraz ich powikłań zwiększa się o ok. 30 proc. wraz ze wzrostem stężenia cholesterolu o każde 30 mg/dl.

Jak w takim razie skutecznie redukować poziom cholesterolu w pierwszym stadium choroby? Jakie działania profilaktyczne pozwolą utrzymać go w normie?

U osób, które poza podwyższonym stężeniem cholesterolu nie mają innych chorób, warto początkowo wdrożyć postępowanie behawioralne. U tych pacjentów docelowe stężenie cholesterolu można osiągnąć za pomocą: aktywności fizycznej, modyfikacjom diety i dbania o właściwą masę ciała. Należy jednak podkreślić, że u pozostałych chorych, którzy np. dodatkowo mają nadwagę lub otyłość, hipercholesterolemię w wywiadzie rodzinnym, przeszły już zawał lub mają choroby współistniejące, konieczne jest wprowadzenie terapii farmakologicznej.

Aby zwiększyć szanse osiągnięcia docelowego stężenia cholesterolu, u nich także wprowadza się metody niefarmakologiczne. Wszyscy pacjenci, a także osoby, które chcą przeciwdziałać hipercholesterolemii powinni regularnie uprawiać aktywność fizyczną. Rekomendowane jest około 150-300 minut aktywności o umiarkowanej intensywności lub co najmniej 75 minut aktywności o dużej intensywności tygodniowo. Oprócz tego należy pamiętać o modyfikacji diety. Powinna być właściwie zbilansowana energetycznie, zawierać dobrej jakości produkty (należy unikać wysokoprzetworzonych), niewielką ilość mięsa, zwłaszcza tłustego oraz jak najmniej tłuszczów zwierzęcych, a więcej pochodzenia roślinnego.

Jakie znaczenie w terapii ma stosowanie produktów bogatych w sterole roślinne? Na jakim poziomie nasza dieta powinna dostarczać sterole?

Dieta pacjentów z podwyższonym cholesterolem powinna być bogata w sterole roślinne na każdym etapie choroby oraz zarówno u pacjentów leczonych tylko niefarmakologicznie, jak i u tych, którzy stosują leki. Jest to istotne, gdyż sterole roślinne to sprawdzony składnik obniżający poziom cholesterolu we krwi. Potwierdzają to m.in. najnowsze Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycy (EAS), które rekomendują stosowanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej w fitosterole.

Aby zatem skutecznie obniżały cholesterol, wystarczy spożyć 2 g steroli roślinnych dziennie, które w takiej objętości mają zdolność obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL o ok. 10-15 proc. Niestety standardowa, codzienna dieta dostarcza zaledwie 200-400 mg fitosteroli dziennie. Dlatego, aby obniżyć ryzyko negatywnych konsekwencji zdrowotnych hipercholesterolemii, konieczne jest regularne stosowanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej o fitosterole.

Kto powinien stosować sterole roślinne? Czy taką dietę powinno stosować np. dziecko, u którego zdiagnozowano podwyższony cholesterol LDL?

Dieta bogata w sterole roślinne jest wskazana u każdego, kto ma nieprawidłowe stężenie cholesterolu w organizmie. Mogą ją stosować wszyscy, niezależnie od wieku, stanu zdrowia, chorób współistniejących itd. Aby stanowiła prewencję incydentów sercowo-naczyniowych, istotna jest ciągłość oraz systematyczność jej stosowania. Może ona być prawdziwie skuteczna dopiero wtedy, gdy jest nieprzerwana.

Jakie badania wykonać, aby sprawdzić stężenie cholesterolu we krwi i uchronić się chorobami układu sercowo-naczyniowego?

Aby sprawdzić, czy stężenie cholesterolu w organizmie jest podwyższone, wystarczy wykonać lipidogram, czyli tzw. profil lipidowy. Badanie sprawdza poziom lipidów w osoczu krwi – analizie podlegają m.in. parametry takie jak: cholesterol całkowity (CHOL), cholesterol LDL, cholesterol HDL i trójglicerydy (TG). Lipidogram zaliczany jest do podstawowych badań profilaktycznych, dlatego warto wykonać go przynajmniej raz w roku.

Nieleczony stan miażdżycowy prowadzi do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci. Jakie są jej przyczyny i dlaczego tak ważna jest jej profilaktyka?

Prof. dr hab. n.med. Maciej Banach

Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego, Kierownik Zakładu Kardiologii Prewencyjnej i Lipidologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi

Czym jest miażdżyca?

Miażdżyca w ponad 90 proc. przypadków to choroba przewlekła. Rzadko przebiega ona gwałtownie. By do niej doszło, muszą występować czynniki ryzyka – pierwotne (uwarunkowane genetycznie) lub wtórne (związane z nieprawidłowym stylem życia, chorobami współistniejącymi, często z przyczyn nieprawidłowo przyjmowanych leków). Najczęstszymi czynnikami chorobotwórczymi są m.in.: zaburzenia lipidowe, cukrzyca, nadwaga i otyłość, palenie papierosów.

Wszystkie te elementy powodują, że śródbłonek pokrywający naczynia wieńcowe nie pracuje w sposób prawidłowy. W wyniku tego procesu następuje jego uszkodzenie, zaczynają gromadzić się płytki krwi, monocyty, makrofagi i limfocyty. Dodatkowo tworzy się w tym obszarze stan zapalny, narasta stres oksydacyjny, co wraz z elementami morfologicznymi tworzy blaszkę miażdżycową. Blaszka ta z czasem zmniejsza światło naczynia krwionośnego oraz dochodzi do zaburzeń prawidłowego, ciągłego przepływu krwi. Stąd też mamy do czynienia z co najmniej dwoma procesami, które nasilają to działanie, jeśli nie zmienimy swojego trybu życia oraz nie poddamy się leczeniu.

Jak objawia się miażdżyca, czy możemy ją u siebie rozpoznać?

Wczesna miażdżyca nie daje żadnych objawów, chyba że już od samego początku monitorujemy swoje zdrowie i wskaźniki poziomu glukozy, lipidów oraz kontrolujemy ciśnienie tętnicze oraz masę ciała. Możemy jednak zauważyć na początku zmiany w naszym samopoczuciu – np. zmniejszenie wydolności wysiłkowej, nowe zaburzenia akcji serca, zawroty głowy, przyspieszoną pracę serca.

Do czego może prowadzić nieleczona miażdżyca, jak groźne mogą być jej następstwa?

Blaszka miażdżycowa oraz stan zapalny w tym obszarze z czasem się zwiększają. Wtedy może dojść do jednej z dwóch sytuacji – zamknięcia światła naczynia w miejscu jej powstania, powodując zawał, udar czy niedokrwienie kończyn lub oderwania się blaszki i przetransportowanie jej wraz z krwią do innego układu. Gdy dotrze ona do obszaru, gdzie jej średnica będzie na tyle duża, by zamknąć światło, dojdzie także do poważnego obwodowego incydentu niedokrwiennego, np. udaru mózgu, co często doprowadza do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci. Warto podkreślić fakt, że miażdżyca jest chorobą odwracalną – należy dobrać odpowiednie leczenie oraz zmienić swój styl życia na zdrowszy.

Jak wygląda profilaktyka przeciwmiażdżycowa?

Zdrowy styl życia powinien dotyczyć wszystkich, ale konieczne jest zastosowanie profilaktyki szczególnie u pacjentów, u których już widzimy czynniki ryzyka. Przykładowo u 30-letniego mężczyzny z nadwagą, wysokim cholesterolem, palącego papierosy, bez regularnego wysiłku fizycznego, możemy być pewni, że za jakiś czas rozpocznie się proces miażdżycowy. Dlatego młodzi ludzie powinni być najbardziej wyedukowani w tej kwestii, ponieważ nawet gdy czują się oni zdrowo, mogą mieć już zmiany naczyniowe.

Należy ich przekonać do zdrowego stylu życia. Można obliczyć np. „wiek serca” i okazuje się, że w wieku 30 lat twoje serce ma już np. 47. To daje do myślenia i obrazuje, jak wielką krzywdę mogą sobie zrobić. W profilaktyce miażdżycy najważniejsze są trzy czynniki. Regularny, indywidualnie dostosowany wysiłek fizyczny, gdyż każdy wysiłek jest zdrowy! Dobrze dobrana aktywność obniża parametry lipidowe, głównie trójglicerydy, glukozę, ciśnienie krwi, zmniejsza zapalenie.

Zbilansowana dieta oparta na zdrowych tłuszczach, tzw. wielonienasyconych, np. śródziemnomorska. Jeśli jest potrzeba, z deficytem kalorycznym pozwalającym na pozbycie się maksymalnie kilograma masy tłuszczowej w tygodniu. Kategorycznie odradzam diet eliminacyjnych, np. niskowęglowodanową, poza osobami, które mają wskazania lecznicze, by ich stosować. Odrzucenie używek – rzucenie palenia, unikanie alkoholu. Najnowsze badania wykazują, że każda, nawet najmniejsza dawka alkoholu jest szkodliwa.

Co jeszcze warto wiedzieć o miażdżycy?

Niezwykle istotną kwestią jest odpowiednia diagnostyka. Gdy pacjent w młodym wieku zgłasza się do lekarza z nadciśnieniem tętniczym lub zbyt wysokim cholesterolem, niekiedy przepisuje mu się lekarstwo, nie sprawdzając, jaka jest przyczyna tego stanu. A mogą to być już początki miażdżycy, które można odwrócić lub zatrzymać ich postęp. Pamiętajmy zawsze, że mamy grupę pacjentów z genetyczną predyspozycją, jak chociażby ponad 140 tys. osób z rodzinną hipercholesterolemią, którzy są przez całe życie obciążeni wysokimi wartościami cholesterolu.